ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ ΤΗΣ
Του Μιχαήλ Τσακιράκη, Θεολόγου Εκπαιδευτικού
Έδοξε τη Βουλή και τω Δήμω. Αυτό αρκεί για να ισχύσει ένας νόμος στην αρχαία ελληνική δημοκρατία της πόλεως κράτους των Αθηνών. Πώς όμως κατόρθωσαν οι αρχαίοι Έλληνες να φτάσουν σ’ αυτό το τέλειο σημείο πολιτικής διοίκησης δύσκολα μπορεί κανείς να φανταστεί δεδομένου ότι κάθε αρχή και δύσκολη και ασφαλώς από το θεσμό της μοναρχίας- βασιλείας κι ύστερα αυτόν της αριστοκρατίας-ολιγαρχίας τα πράγματα δεν είναι και τόσο εύκολα όσο φαίνονται σε έναν αναγνώστη της πολιτικής ιστορίας σήμερα. Άλλοτε πάλι μέσω της παρεμβληθείσης τυραννίας ξαναγύρισαν οι αρχαίοι Έλληνες στις πόλεις κράτη που διέμεναν στην ολιγαρχία κι άλλοτε προχώρησαν μπροστά κι αποφασιστικά στη δημοκρατία. Στην αρχαία Αθήνα λ.χ. από τους νόμους του Δράκοντα που όντως είχαν γραφεί με αίμα λόγω της αυστηρότητάς τους που μάλλον εδραίωνε το παλιό σύστημα διακυβέρνησης ήταν όμως η πρώτη επίσημη καταγραφή νόμων για όλους. Ο Σόλων πάλι στη συνέχεια κατόρθωσε ως ο σοφότερος των επτά σοφών της αρχαιότητας –ειρήσθω εν παρόδω ότι από τους υπόλοιπους έξι κάποιοι ήταν και τύραννοι(!)- να επιβάλει ένα τιμοκρατικό οικονομικό μάλλον σύστημα και με την περίφημη σεισάχθειά του απλώς αλλά και ουσιαστικώς καταλύει κάποιες ισχυρότατες μορφές δυσλειτουργίας οποιουδήποτε πολιτεύματος, όπως ο δανεισμός με ενέχυρο την προσωπική ελευθερία των πολιτών. Τέλος καλό κι όλα καλά; Όχι βεβαίως.
Κι έρχεται επιτέλους ένας ονόματι Κλεισθένης και θεμελιώνει το κοινωνικό κράτος της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας. Χρειάστηκε να περάσουν κι άλλα χρόνια ώσπου ο Περικλής, 30 φορές εψηφισμένος ανώτατος άρχοντας θα λέγαμε σήμερα, αυτή η χαρισματική μορφή του αρχαίου ελληνικού κόσμου προωθεί ακόμα παραπέρα τη δημοκρατική μορφή του πολιτεύματος υπέρ των θητών, των ασθενέστερων οικονομικά πολιτών, μέσω του μισθού για όσους αναλάμβαναν κάποιο δημόσιο λειτούργημα ώστε να μπορούν να αφήνουν τα ιδιωτικά για τα δημόσια για λίγο χωρίς να πεινάνε αυτοί κι οι οικογένειές τους. Ακόμα διεύρυνε το δικαίωμα όλων των πολιτών να μπορούν και να μετέχουν στη Βουλή –πιθανότατα θα ήμασταν αρκετοί από μας βουλευτές στην αρχαία Αθήνα αν ζούσαμε τότε κι ίσως και πρόεδρος δημοκρατίας, όπως θα δούμε παρακάτω και με το νόμο των πιθανοτήτων- στα δικαστήρια, όπου χρειάζονταν 6.000 δικαστές και το ίδιο ίσχυσε τελικά και για τα άλλα αξιώματα, που με κλήρωση απονέμονταν στους αθηναίους πολίτες.
Κι ας μην ακουστούν φωνές του τύπου καλά και γιατί δεν έκανε αναδασμό γης και δεν έδωσε στους φτωχούς χωράφια όπως έκανε ακόμα κι ο τύραννος Πεισίστρατος; Αν κάποιος πλούσιος αθηναίος πολίτης είχε την ψευδαίσθηση ότι θα διέφευγε φορολογικά γρήγορα θα αντιλαμβάνονταν το μέγεθος της απάτης: ο Περικλής είναι αλήθεια ότι δεν έκανε αναδασμό γης, ό, τι είχε ο καθένας ως τότε το διατήρησε αλλά οι μεν φτωχότεροι πήραν από την πλούσια κοινωνική πρόνοια, λ.χ. μισθοφορά ή κλήρο γης μακριά από την Αθήνα –«κληρουχία»- ή εργάστηκαν επ’ αμοιβή στο στόλο που αποτελούσε εγγύηση για τη δημοκρατία και φόβητρο για κάθε εχθρό Πέρση ή άλλο ή εργασία στα άπειρα δημόσια μνημεία που στολίζουν την πόλη μέχρι σήμερα και είναι αντικείμενο παγκόσμιου θαυμασμού γιατί ακριβώς κρύβουν μέσα τους τη σπίθα της δημοκρατίας. Ακόμα κι ο Πικάσο στη μοναδική του σύνθεση της Γκερνίκα συμβολίζει τη δημοκρατία που πληγώνεται με θέμα από τα «μάρμαρα του Παρθενώνα». Γνωστές υπήρξαν κι οι συντάξεις πολέμου και αναπήρων –Λυσίου υπέρ αδυνάτου κτό.- αλλά και το έμπρακτο ενδιαφέρον για τα ορφανά πολέμου. Ακόμα κι όταν κατέβαιναν οι βάρβαροι Πέρσες κι οι σύμμαχοί τους στην Ελλάδα φρόντισαν οι μικροί μαθητές να μη χάσουν τα μαθήματά τους ούτε αμέλησαν για τα έξοδα του κυλικείου θα λέγαμε σήμερα κι εκεί στην εξορία που βρέθηκαν εκούσια σχεδόν όλοι οι Αθηναίοι κι ενώ οι άρρενες γονείς και σύζυγοι και αδέρφια και μεγαλύτερα παιδιά έπεφταν με όλη τους τη δύναμη στον αγώνα της αναχαίτισης αυτού του θανάσιμου κινδύνου στη Σαλαμίνα, υπέρ βωμών και εστιών.
Κι οι πλούσιοι θα ρώταγε κανείς δεν θίχτηκαν καθόλου από όλα αυτά. Τουναντίον: έπρεπε ο στόλος που αριθμούσε ένα τεράστιο ετοιμοπόλεμο σύνολο να συντηρείται σε έμψυχο κι άψυχο υλικό διαρκώς και οι προκλήσεις πολλές και συχνότατες. Αυτά τα 200 περίπου πολεμικά πλοία προετοίμαζαν διαρκώς για μάχη επαρκώς οι τριήραρχοι υποχρεωτικά. Και για να μην υπάρχει ίχνος παραμικρής αμφιβολίας, όταν τους ανέθεταν το πλοίο-τριήρη για ένα ολόκληρο χρόνο 200 πλούσιοι Αθηναίοι πολίτες μπορούσαν με σχετικό νόμο να απαλλαγούν και να αναλάβει κάποιος άλλος το βαρύτατο αυτό φόρο αρκεί να αντάλλασσαν τις περιουσίες τους…πράγμα που οι περισσότεροι ούτε καν ήθελαν να ακούσουν. Και τελικά αυτοί οι πλούσιοι δημοκρατικοί πολίτες και χρεώνονταν το πλοίο και τα έξοδά του αλλά κι όταν χρειάστηκε να αποδείξουν την ευθύτητα της ευθύνης τους το απέδειξαν πολύ καλά δεδομένου ότι ήταν υποχρεωμένοι να ηγούνται του πληρώματος του πλοίου τους, που τόσο καλά είχαν φροντίσει τον εξοπλισμό, αλλιώς θα έχαναν εκτός από τα χρήματά τους και τη ζωή τους. Αυτά κι οι λοιπές έμμεσες και άμεσες μορφές φορολογίας έφεραν τη δημοκρατία εκεί που της άξιζε, στην κορυφή, αλλά κάποιες μορφές με ολιγαρχικές τάσεις κατέστρεψαν στη συνέχεια ό, τι τελειότερο είχαν οι προηγούμενοι κτίσει στον αρχαίο κόσμο στην πολιτική: την άμεση δημοκρατία.
Κλείνοντας λόγω στενότητας χώρου και χρόνου αναφερόμαστε σύντομα και σε κάποια χρήσιμα αριθμητικά δεδομένα: από ένα πληθυσμό μισού εκατομμυρίου στην αρχαία Αθήνα, οι 300. 000 περίπου χιλιάδες, ήταν δούλοι –καμιά σχέση με τους είλωτες της Σπάρτης. Μη μας τρομάζει λοιπόν η λέξη γιατί public servants, δημόσιοι υπάλληλοι ήταν οι άνθρωποι ή ιδιωτικοί και μάλιστα μπορούσαν στον ελεύθερο χρόνο τους να έχουν κι άλλη απασχόληση και να συγκεντρώσουν χρήματα και να απελευθερωθούν –εκτός από όσους εργάζονταν στο Λαύριο, στα μεταλλεία, ή στους μύλους, που οι συνθήκες ήταν σκληρές, η ζωή τους ελάχιστα διέφερε από τη ζωή πολλών από μας σήμερα, δημόσιων ή ιδιωτικών υπαλλήλων, οι αστυνομικοί λ.χ. ένοπλοι μάλιστα ήταν μόνο 1.000 περίπου δούλοι Σκύθες(σημ. Ουκρανία). Δήμιοι, οδοκαθαριστές, υπάλληλοι νομισματοκοπείου, κλητήρες, δημόσιοι υπάλληλοι κ.ά. αλλά και παιδαγωγοί, οικιακοί βοηθοί κ.ά. ήταν δούλοι υποχρεωτικά. Διέθεταν μάλιστα και συνήγορο και νομική κάλυψη δωρεάν –δίκη ύβρεως- μπορούσαν να βρουν άσυλο σε ιερά, και είχαν και σχεδόν δικό τους κομπόδεμα.
Κι έτσι οι γυναίκες και τα παιδιά ζούσαν μια ζωή ανέμελη στον ιδιωτικό τους χώρο με τη βοήθεια πολλών υπηρετών θα λέγαμε σήμερα και έπαιρναν μέρος σε σημαντικές για την πόλη γιορτές, όλο γιορτές είχαν επινοήσει…από τους υπόλοιπους τώρα οι 20. 000 ήταν μέτοικοι, ξένοι με εξαιρετικά προνόμια και εξίσου εξαιρετικές ικανότητες και οι 40. 000 ήταν γνήσιοι Αθηναίοι πολίτες γιατί ο Περικλής δεν αστειευότανε και ήταν λίαν αυστηρός στην τήρηση του νόμου: ο ίδιος δεν υπερασπίστηκε τον εαυτό του επανειλημμένα παρότι κορυφαία δημόσια φυσιογνωμία, και ονειδίστηκε και υβρίστηκε –δες τον πλήρη βίο του από τον Πλούταρχο- και καταδικάστηκε σε πρόστιμο που το πλήρωσε βεβαίως με δικά του χρήματα και δυστυχώς πέθανε απρόσμενα, αφού είχε εξασφαλίσει στους γνήσιους συμπολίτες του –κι ας κινδύνευε ο γιος του να μην ήταν ανάμεσά τους- πλήρη συμμετοχή στη δημοκρατία. Υπάκουγαν λοιπόν στο νόμο γιατί συμφωνούσε ο άγραφος-θείος νόμος με τον ανθρώπινο-γραπτό, πβ. την Αντιγόνη ή τη δίκη των έξι και τη στάση του Σωκράτη σ’ αυτή.
Στην εκκλησία του δήμου οι περισσότεροι ήταν βιοτέχνες και φτωχοί. Οι βουλευτές λ.χ. κληρώνονταν(!) γιατί τους θεωρούσαν ίσους μεταξύ ίσων –τις αγορεύειν βούλεται έλεγαν κι όποιος ήθελε μπορούσε να μιλήσει στην Πνύκα, όπου συνωστίζονταν δίπλα στην αγορά οι 6 000 που απαιτούσε το πολίτευμα για να είχαν απαρτία- κι όχι εξυπνότερους των άλλων, και για δυο το πολύ φορές στη ζωή τους, όσο ζούσαν άνω των 30. Με βάση το προσδόκιμο ζωής τότε οι πολλοί από μας θα μπορούσαμε να είμαστε βουλευτές και να απολαμβάναμε τα δικαιώματα αλλά και να υφιστάμεθα τις συνέπειες της λογοδοσίας…και μάλιστα ύστερα από ένα χρόνο. Και ο πρόεδρος της βουλής κι αυτός με κλήρωση από τη δύση του ήλιο μέχρι την επόμενη(!)…για μια μόνο μέρα. Κι οι βουλευτές βέβαια δεν είχαν διακοπές μαθητικές και άλλες αλλά αρκετοί διέμεναν στο κέντρο για αρκετό χρόνο της θητείας τους νυχθημερόν ώστε να αντιμετωπίζουν άμεσα τα προβλήματα που είχαν αναλάβει…
Κι ερχόμαστε στην άλλη εκκλησία που σκόπιμα πήρε το ίδιο όνομα: από την εκκλησία του δήμου περάσαμε στην Εκκλησία όπου δημοκρατικά ενώπιον Θεού κι ανθρώπων κλήρος και λαός του Θεού, δούλοι του Κυρίου μας, αποφασίζει αλλά και λογοδοτεί και εν τω νυν και εν τω μέλλοντι, γιατί όντως Χριστός Ανέστη όπως θα αναστηθούμε με το καλό κι όλοι μας, μικροί και μεγάλοι, χωρίς οποιεσδήποτε διακρίσεις, αλλά το γιατί θα αναστηθούμε, και πόσοι και θα αναληφθούμε αυτό είναι μια άλλη υπόθεση, γιατί δικαιολογία δεν έχουμε αφού πριν από λίγες ώρες πάλι αξιωθήκαμε να ακούσουμε: «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη διδάσκοντες αυτούς τηρείν πάντα όσα ενετειλάμην ημίν».
