Αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι,

Με αφορμή ερωτήματα πολλών συναδέλφων επικοινωνώ μαζί σας για να μοιραστούμε μερικές σκέψεις γύρω από το θέμα της αξιολόγησης του μαθητή στα Θρησκευτικά, στο πλαίσιο της διδασκαλίας σύμφωνα με τα νέα Προγράμματα Σπουδών στο Γυμνάσιο και το Λύκειο.

1. Καταρχάς, υπενθυμίζω ότι στις Διδακτικές Οδηγίες για το Γυμνάσιο και το Λύκειο (http://www.iep.edu.gr/index.php/el/40-thriskeftika1/533-thriskeftika-nomothesia-egkyklioi), οι οποίες έχουν έλθει στα Σχολεία, περιλαμβάνεται χρήσιμη συνοπτική ενημέρωση για το θέμα της αξιολόγησης. Αναλυτικότερες πληροφορίες υπάρχουν στους Οδηγούς  Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Γυμνασίου και Λυκείου αντίστοιχα (http://www.iep.edu.gr/index.php/el/40-thriskeftika1/523-thriskeftika-odigoi-ekpaideftikoy).
2. Η αξιολόγηση είναι μια συνεχής και δυναμική παιδαγωγική διαδικασία που έχει στόχο τη συνεχή ανατροφοδότηση του μαθητή, ώστε να πετύχει τα προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα. Επομένως, δεν αποτελεί άθροιση των βαθμολογικών αποτελεσμάτων στο τέλος μιας διδακτικής περιόδου, ούτε εξαντλείται στη γραπτή αντιμετώπιση ενός τεστ ή ωριαίου διαγωνίσματος. Η αξιολογική εκτίμηση προκύπτει από τη συνεχή παρατήρηση και συνεργασία με τον μαθητή, τις προφορικές και γραπτές δοκιμασίες, τις ατομικές και ομαδικές εργασίες, τον φάκελο/τετράδιο που τηρείται, σε κάθε ώρα σε κάθε μάθημα. Για την αποτίμηση της μαθησιακής προόδου, συνεκτιμώνται οι μαθησιακές δεξιότητες, η επιμέλεια και η προσπάθεια που καταβάλλεται, η συμμετοχή και η συνεργατικότητα στις μαθησιακές δραστηριότητες. Η αξιολόγηση αφορά σε όλους τους μαθησιακούς τομείς (γνώσεις, στάσεις, δεξιότητες) και όχι μόνο στο γνωσιακό/πληροφοριακό μέρος της μάθησης (ακαδημαϊκή/δηλωτική γνώση). Για την επίτευξη του στόχου της διαμορφωτικής αξιολόγησης, προτείνονται διάφορες εναλλακτικές τεχνικές (φύλλα εργασίας και αξιολόγησης, ημερολόγιο μάθησης, φάκελος μαθήματος, αυτοααναφορικά κείμενα, κλείδες παρατήρησης, ρούμπρικες, αυτοαξιολόγηση, βιωματικές τεχνικές κ.ά.), πέρα από τους παραδοσιακούς τρόπους εξέτασης (βλ. Οδηγό Εκπαιδευτικού στα Θρησκευτικά Δημοτικού-Γυμνασίου, σ. 229 κ.ε.).
3. Είναι σημαντικό να διενεργείται η αξιολόγηση της μάθησης σε κάθε ενότητα, στη διάρκεια και το τέλος του μαθήματος και να μην αναβάλλεται ή περιορίζεται στην επόμενη διδακτική ώρα. Σε κάθε μάθημα οφείλουμε να θέτουμε το ερώτημα «Διδάξαμε. Έμαθαν;» και να προβαίνουμε σε ανατροφοδοτικές και ενισχυτικές παρεμβάσεις.
4. Δίνουμε έμφαση σε ερωτήσεις ανώτερης γνωστικής στόχευσης και όχι απλώς στην τυπική ανάκληση γνώσεων (αποστήθιση). Ιδιαιτέρως προσφέρονται οι ερωτήσεις κατανόησης, επεξεργασίας, ανάλυσης και ανάπτυξης από την ταξινομία της κριτικής σκέψης («γιατί το λες», «πώς εξηγείς», «τι παρατηρείς», «ποια είναι η λογική σειρά», «πώς αιτιολογείς», «πώς σχετίζεται», «πώς αναλύεται», «τι συμπεραίνεις», «τι θα συνέβαινε αν», «ποιο είναι το μήνυμα», «πώς θα εφαρμόσουμε σε», κλπ.). Στην προφορική διαδικασία είναι χρήσιμες και οι ερωτήσεις εμπαθητικής ακρόασης («τι εννοείς», «μπορείς να εξηγήσεις με παράδειγμα», «ποιο είναι το βασικό σου επιχείρημα», κλπ.), καθώς επίσης οι μεταγνωστικές ερωτήσεις («τι σου άρεσε», «τι σε δυσκόλεψε», «τι θα κάνεις μετά από αυτό», κλπ.). Σε κάθε περίπτωση η αιτιολόγηση με επιχειρήματα αποτελεί βασική πρακτική αξιολόγησης, η οποία υπερβαίνει την τυπική απομνημόνευση, η οποία μπορεί να αξιοποιείται σε προφορικές και γραπτές δοκιμασίες, σε διάφορες μορφές διαλόγου (π.χ. αντιλογίες), δραστηριότητες βιωματικής έκφρασης κ.ά. Με τον τρόπο αυτό, ειδικά όταν αξιοποιούνται διερευνητικές και βιωματικές τεχνικές όπου υπάρχει αυξημένος κίνδυνος παρανόησης, οι μαθητές αντιλαμβάνονται  ότι κάνουν μάθημα και ότι εργάζονται με στόχο.
5. Σχετικά με τα τεστ και τα διαγωνίσματα, σημειώνω ότι οι ερωτήσεις πρέπει να θεμελιώνονται στον τρόπο που κάναμε το μάθημά μας. Για παράδειγμα, εάν επεξεργαστήκαμε ένα διδακτικό θέμα με τη βοήθεια ενός κειμένου, μιας εικόνας ή άλλου υλικού, με τον ίδιο τρόπο θα αξιολογήσουμε. Στο πλαίσιο αυτό, μπορούμε να δώσουμε ένα απόσπασμα από το κείμενο, δηλαδή την αφετηριακή πληροφορία, και στη συνέχεια να ζητήσουμε από τους μαθητές να επεξεργαστούν δεδομένα, να κάνουν κρίσεις, να αναπτύξουν ιδέες, κλπ. Με αυτό το κριτήριο, μπορούμε να αξιοποιούμε ποικιλία τύπων ερωτήσεων, όπως γίνεται μέχρι σήμερα στο Λύκειο, με έμφαση στις ανοικτές ερωτήσεις και τις ερωτήσεις που προάγουν ανώτερες δεξιότητες, όπως εξηγήσαμε παραπάνω.
6. Οι μαθητές δεν χρειάζεται να αποστηθίσουν κάποια «εξεταστέα ύλη» για τις εξετάσεις, αλλά να προετοιμάζονται πάνω σε εξεταστέα «θέματα», όπως αυτά ορίζονται στο Πρόγραμμα Σπουδών. Εξεταστέα θέματα στο Γυμνάσιο είναι όσα από τα «Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα» και τα «Βασικά Θέματα», από τις σχετικές στήλες του Προγράμματος, επέλεξε ο εκπαιδευτικός να υλοποιήσει, ενώ στο Λύκειο τα εξεταστέα θέματα ορίζονται απολύτως συγκεκριμένα στη στήλη «Αξιολόγηση» του Προγράμματος. Δεν αποκλείεται να δίνεται στους μαθητές σύντομο/θεμελιώδες πληροφοριακό υλικό, όπου αυτό χρειάζεται, όμως, χωρίς να θεωρηθεί ότι αυτό αποτελεί την «εξεταστέα ύλη» του μαθήματος την οποία πρέπει να αποστηθίσουν. Για να εννοηθεί το πνεύμα και η διαδικασία αυτής της μορφής αξιολόγησης, ας σκεφτούμε τον τρόπο που εξετάζονται γραπτά τα μαθήματα γλώσσας και λογοτεχνίας, τηρουμένων των διαφορών και των αναλογιών. Σε κάθε περίπτωση, οι μαθητές χρειάζεται να γνωρίζουν με ακρίβεια το «τι» και το «πώς» αξιολογείται και να σημειώνουν στο τετράδιό τους ό,τι χρειάζεται. Οφείλουμε να καθοδηγούμε συνεχώς τους μαθητές για τα ζητήματα αυτά, ιδιαιτέρως τους μαθητές που απουσίασαν σε κάποια μαθήματα.
7. Το διδακτικό υλικό που έχει δημοσιευθεί στον διαδικτυακό κόμβο του ΙΕΠ (http://www.iep.edu.gr/thriskeftika), το οποίο είναι προτεινόμενο και δεν είναι δεσμευτικό,  δεν αποτελεί «ύλη» του μαθήματος –πολύ περισσότερο δεν είναι «εξεταστέα ύλη»– αλλά υποστηρικτικό/πληροφοριακό υλικό που προσφέρεται για ενημέρωση, διερεύνηση και διδακτική αξιοποίηση. Αρκετές σελίδες αυτού του υλικού, ειδικά στο Γυμνάσιο, είναι για την ευρύτερη ενημέρωση του εκπαιδευτικού. Δεσμευτικά είναι μόνο τα «Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα» (στο Γυμνάσιο και το Λύκειο), τα «Βασικά Θέματα» (στο Γυμνάσιο) και η «Αξιολόγηση» (στο Λύκειο), με βάση τα οποία ο εκπαιδευτικός θα οργανώσει το μάθημά του. Μάλιστα, στο Γυμνάσιο θα επιλέξει ποια από αυτά θα υλοποιήσει με βάση τις παιδαγωγικές και μαθησιακές συνθήκες και ανάγκες της τάξης του και δεν διδάσκονται τα πάντα. Το υλικό υπηρετεί τη διδασκαλία, σύμφωνα με όσα προτείνονται στο Πρόγραμμα Σπουδών και αξιοποιείται κατά την κρίση του εκπαιδευτικού. Σύμφωνα με αυτή τη θέση, τμήματα του υλικού μπορούν αξιοποιούνται στις δραστηριότητες αξιολόγησης, όμως, με τον τρόπο που περιγράφτηκε στα σημεία 4, 5 και 6.
8. Για την αξιολόγηση στο Λύκειο ισχύει το Π.Δ. 46/22-4-2016. Η ύλη για τις προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις (η οποία «δεν μπορεί να είναι λιγότερη από το μισό και περισσότερη από τα 2/3 της διδακτέας») θα οριστεί από τον εκπαιδευτικό με βάση τις διδακτικές ενότητες και όσα ορίζονται στη στήλη «Αξιολόγηση» του Προγράμματος Σπουδών. Τα θέματα οργανώνονται σε δύο ομάδες, με ποικιλία τύπων ερωτήσεων κλιμακούμενης δυσκολίας. Η τελική εξέταση αποτελεί «οδηγό» και για το γραπτό τετραμηνιαίο διαγώνισμα, το οποίο είναι συντομότερο και καλύπτει «περιορισμένης έκτασης ενότητα», λαμβανομένου υπόψη του περιορισμένου χρόνου για προετοιμασία και εξέταση.
9. Κλείνοντας, παρακαλώ να μην λησμονούμε ώστε να παρέχουμε ευκαιρίες μάθησης και αξιολόγησης σε όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές, διαφοροποιώντας τις τεχνικές, τη μορφή, το επίπεδο δυσκολίας και το περιεχόμενο της αξιολόγησης όπου χρειάζεται, ιδιαιτέρως στους μαθητές που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες.

Εν αναμονή της υλοποίησης του επιμορφωτικού προγράμματος του Ι.Ε.Π., το οποίο έχει εξαγγελθεί, είμαι στη διάθεσή σας για κάθε αναγκαία διευκρίνιση.

Παρακαλούνται οι Διευθυντές των σχολείων να ενημερωθούν οι θεολόγοι εκπαιδευτικοί.

Με συναδελφικούς χαιρετισμούς,

Ο Σχολ. Σύμβουλος Θεολόγων

Γεώργιος Στριλιγκάς