ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ-ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

Δρ Κων/νου Β. Ζορμπά

Σύμφωνα με το άρθρο 165 της Συνθήκης της Λισαβόνας η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) «συμβάλει στην ανάπτυξη παιδείας υψηλού επιπέδου, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία μεταξύ των Κρατών-μελών και, αν αυτό απιτείται, υποστηρίζοντας και συμπηρώνοντας τη δράση τους…».

Δυστυχώς, παρά τις κατά καιρούς δεσμεύσεις στο Συμβούλιο των Υπουργών Παιδείας για να προωθήσουν την ισότητα στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, εξακολουθούν και σήμερα να υφίστανται σημαντικές γεωγραφικές ανισότητες μεταξύ αλλά και εντός των Κρατών-μελών της EE. Η πρόσφατη Έκθεση, με τον τίτλο «Mind the Gap - Εducation inequality across EU regions» (Προσοχή στο χάσμα - ανισότητες εκπαίδευσης στις περιφέρειες της ΕΕ), η πρώτη στο είδος της, επισημαίνει σημαντικές ανισότητες ως προς τις ευκαιρίες εκπαίδευσης και τα αποτελέσματα μεταξύ των Κρατών-μελών και στο εσωτερικό αυτών. Η Έκθεση εκπονήθηκε για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το δίκτυο εμπειρογνωμόνων των κοινωνικών επιστημών εκπαίδευσης και κατάρτισης (NESSE), υπό την καθοδήγηση του Δρ Δημήτρη Μπάλλα, Καθηγητή του Πανεπιστημίου του Sheffield, Ηνωμένο Βασίλειο.

Από τα αποτελέσμτα της Έκθεσης φαίνεται να υπάρχει μεγάλο χάσμα μορφωτικού επιπέδου μεταξύ Βορρά και Νότου, με τα υψηλότερα ποσοστά ατόμων χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, μέχρι κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση το πολύ, κυρίως σε περιοχές της Νότιας Ευρώπης και ιδίως στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Αντίθετα, οι περιφέρειες με τα χαμηλότερα ποσοστά ατόμων χαμηλού μορφωτικού επιπέδου βρίσκονται, ως επί το πλείστον, στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο, τις Κάτω Χώρες και τη Σουηδία.

Η Έκθεση περιέχει επίσης περισσότερους από 100 χάρτες στους οποίους παρουσιάζονται γραφικά οι ανισότητες αυτές στο εσωτερικό των Κρατών-μελών:

• Οι σπουδαστές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ως ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 20-24 ετών: οι μεγαλύτερες περιφερειακές ανισότητες απαντώνται στο Βέλγιο· (βέλτιστη κατάσταση: Βρυξέλλες, πρωτεύουσα, με ποσοστό 120,7%· χείριστη κατάσταση: Επαρχία Λουξεμβούργου, με ποσοστό 23,4%). Ακολουθεί η Τσεχική Δημοκρατία (βέλτιστη κατάσταση: Πράγα, με ποσοστό 100%· χείριστη κατάσταση: Střední Čechy, με ποσοστό 5,6%) και η Αυστρία (βέλτιστη κατάσταση: Βιέννη, με ποσοστό 100%· χείριστη κατάσταση: Voralberg, με ποσοστό 7,3%). Η αναλογία μπορεί να είναι μεγαλύτερη από 100% σε περιφέρειες με πολλά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (συνήθως περιφέρειες πρωτευουσών) που προσελκύουν μεγάλο σπουδαστικό πληθυσμό και μεγάλο αριθμό σπουδαστών ηλικίας άνω των 20-24 ετών.
• Γεωγραφική προσβασιμότητα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση – ποσοστό των ατόμων που ζουν σε απόσταση που απαιτεί περισσότερο από 60 λεπτά για τη μετάβαση στο πλησιέστερο πανεπιστήμιο: Η Ισπανία παρουσιάζει το μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ των περιφερειών της που βρίσκονται στη βέλτιστη κατάσταση και εκείνων που βρίσκονται στη χείριστη κατάσταση (βέλτιστη κατάσταση: Μαδρίτη και Χώρα των Βάσκων, με ποσοστό 0%· χείριστη κατάσταση: Ceuta, με ποσοστό 99,7%). Ακολουθεί η Ελλάδα βέλτιστη κατάσταση: Αττική, με ποσοστό 1,2%· χείριστη κατάσταση: Δυτική Μακεδονία, με ποσοστό 100%), η Φινλανδία (βέλτιστη κατάσταση: Etelä-Suomi, με ποσοστό 1,2%· χείριστη κατάσταση: Åland, με ποσοστό 88,5%) και η Βουλγαρία (βέλτιστη κατάσταση: Yugozapaden, με ποσοστό 14,4%· χείριστη κατάσταση:  Severozapaden, με ποσοστό 97,4%).
• Αναλογία πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μεταξύ του πληθυσμού ηλικίας 15 ετών και άνω: Σε οκτώ (8) Κράτη-μέλη, υπάρχει διαφορά άνω των 15 ποσοστιαίων μονάδων μεταξύ των περιφερειών με τις βέλτιστες και εκείνων με τις χείριστες επιδόσεις. Το Ηνωμένο Βασίλειο παρουσιάζει το μεγαλύτερο χάσμα (23,4 ποσοστιαίες μονάδες, βέλτιστες επιδόσεις: κέντρο του Λονδίνου, με ποσοστό 41,8%· χείριστες επιδόσεις: Tees Valley και Durham, με ποσοστό 18,4%), ακολουθεί η Γαλλία (21,3 εκατοστιαίες μονάδες, με βέλτιστες επιδόσεις: Île de France, με ποσοστό 33%· χείριστες επιδόσεις: Κορσική, με ποσοστό 11,7%), η Τσεχική Δημοκρατία (18,8 ποσοστιαίες μονάδες, με βέλτιστες επιδόσεις: Πράγα, με ποσοστό 25,8%· χείριστες επιδόσεις: Severozápad, με ποσοστό 7%), η Ισπανία (17,6 ποσοστιαίες μονάδες, με βέλτιστες επιδόσεις: Χώρα των Βάσκων, με ποσοστό 34,3%· χείριστες επιδόσεις: Extremadura, με ποσοστό 16,7%), η Σλοβακία (17,1 ποσοστιαίες μονάδες, με βέλτιστες επιδόσεις: Bratislavský kraj, με ποσοστό 27,2%· χείριστες επιδόσεις: Východné Slovensko, με ποσοστό 10,1%) και η Ρουμανία (15,4 ποσοστιαίες μονάδες, με βέλτιστες επιδόσεις: Βουκουρέστι–Ilfov, με ποσοστό 22,5%· χείριστες επιδόσεις: Sud-Muntenia, με ποσοστό 7,1%).
• Ποσοστό πληθυσμού με χαμηλά εκπαιδευτικά προσόντα: Η Γαλλία έχει τον υψηλότερο βαθμό περιφερειακών ανισοτήτων (βέλτιστη κατάσταση: Αλσατία, με ποσοστό 32,9%· χείριστη κατάσταση: Κορσική, 60,1%). Ακολουθεί η Ελλάδα (βέλτιστη κατάσταση: Αττική, με ποσοστό 37%· χείριστη κατάσταση: Ιόνια Νησιά, με ποσοστό 64,1%), η Ισπανία (βέλτιστη κατάσταση: Μαδρίτη, με ποσοστό 44,2%· χείριστη κατάσταση: Extremadura, με ποσοστό 67,4%), η Ρουμανία (βέλτιστη κατάσταση: Βουκουρέστι–Ilfov, με ποσοστό 21,9%· χείριστη κατάσταση: Βορειοανατολική περιφέρεια, με ποσοστό 42,8%) και η Γερμανία (βέλτιστη κατάσταση: Chemnitz, με ποσοστό 11,9%· χείριστη κατάσταση: Βρέμη, με ποσοστό 30,6%).
• Συμμετοχή ενηλίκων στη δια βίου μάθηση Το Ηνωμένο Βασίλειο παρουσιάζει τις μεγαλύτερες περιφερειακές ανισότητες (βέλτιστη κατάσταση: κέντρο του Λονδίνου, με ποσοστό 16,1% του πληθυσμού ηλικίας 25-64 ετών στη διά βίου μάθηση· χείριστη κατάσταση: Βόρεια Ιρλανδία, με ποσοστό 5,7%). Δυστυχώς η συμμετοχικότητα των ενηλίκων στην Ελλάδα στη δια βίου εκπαίδευση βρίσκεται σε πολύ χαμηλά ποσοστά.

Ακόμη μεταξύ των πορισμάτων της Έκθεσης είναι τα εξής:

• Οι περιφερειακές ανισότητες στην εκμάθηση εμποδίζουν την ισορροπημένη περιφερειακή εξέλιξη και την οικονομική ανάπτυξη·
• Οι περιφερειακές ανισότητες στην εκπαίδευση συνεπάγονται ανισότητες μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ. Ενθαρρύνουν επίσης τη διαφυγή εγκεφάλων προς τις περισσότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες·
• Η φύση, το εύρος και οι επιπτώσεις των εκπαιδευτικών ανισοτήτων ποικίλλουν σημαντικά μεταξύ των περιφερειών της ΕΕ. Οι λύσεις μέσω πολιτικής πρέπει να είναι προσαρμοσμένες και όχι γενικές·
• Η αποτελεσματική χρησιμοποίηση των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων μπορεί να συμβάλει στην εξάλειψη των περιφερειακών ανισοτήτων στην εκπαίδευση και των επιπτώσεών τους·
• Η συστηματικότερη συλλογή στοιχείων σε υποπεριφερειακό επίπεδο είναι αναγκαία για να βελτιωθεί η βάση γνώσεων και να ενημερωθούν οι αρμόδιοι για τη χάραξη πολιτικής σχετικά με το θέμα αυτό.

Τον Νοέμβριο 2012, η Επιτροπή θα εγκρίνει τη στρατηγική της για την «επανεξέταση των δεξιοτήτων», στην οποία θα δίδεται έμφαση στην ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι γεωγραφικές ανισότητες στην εκπαίδευση. Το 2013, η Επιτροπή θα υποβάλει περαιτέρω στοιχεία και συμβουλές πολιτικής προς τα Κράτη-μέλη σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να βελτιωθεί η ισότητα στην εκπαίδευση και την κατάρτιση.

*

Γίνεται κατανοητό ότι η Παιδεία θα πρέπει να αποτελεί βασική προϋπόθεση για το μέλλον της Ευρώπης. Στις ημέρες μας η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει άμεσα και την Παιδεία, ιδίως στην  Ελλάδα. Η Παιδεία θα έπρεπε να αποτελεί εξαίρεση από κάθε είδους μειώσεις και η επιμόρφωση –δια βίου εκπαίδευση-  συνεχής για να αποδώσει φυσικά τους καρπούς της μετά από μία γενιά (!). Ανάκαμψη της ελληνικής και της ευρωπαϊκής κοινωνίας θα προέλθει μόνο με την επανασύσταση των προϋποθέσεων ζωτικής κοινωνικής συνοχής με την ανακάλυψη της ανθρώπινης αξίας ως ύπαρξη και ως συνύπαρξη.

Η ανθρωπολογική προσέγγιση δεν μπορεί να είναι αδιάφορη και από την Παιδεία. Η πρώτη νουθεσία προς τους άρχοντες είναι επίκαιρη από την άποψη, ότι το βασανιστικό για την ελληνική κοινωνία πρόβλημα για την Παιδεία και την Εκπαίδευση, δεν χωρά άλλη στασιμότητα. Και δεν μπορούμε να σηκώσουμε τα χέρια μας και να παραιτηθούμε από κάθε αντίσταση στη βούληση και στις δράσεις όλων εκείνων των αρχόντων που αποφασίζουν για το μέλλον της κοινωνίας, ούτε να αποθέσουμε σε αυτούς την ελπίδα μας για την επίλυση των ζητημάτων της δική μας παιδείας, ούτε και να δηλώσουμε μοιρολατρικά την αδυναμία μας για όποια μεταρρύθμιση.

Ο Ψαλμωδός συμβουλεύει «δράξασθε παιδείας» (Ψαλμός, 2:12) και εάν είναι δυνατόν αμέσως. Χωρίς αναβολές, παλινδρομήσεις και υποθέσεις στο αρχείο. Και ο πληθυντικός της νουθεσίας σημαίνει ότι το θέμα της Παιδείας δεν είναι υπόθεση μόνο των αρχόντων αλλά όλων μας. Κι αυτό είναι το χρέος αυτής της ώρας. Η Παιδεία να γίνει υπόθεση όλων μας, προπαντός με την έννοια της συνενοχής απέναντι στη χαμένη γενιά του χθες και στη νέα γενιά του αύριο.

ΠΗΓΕΣ:

1. Δελτίο Τύπου (σε όλες τις γλώσσες): http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/12/960&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en

2. Η Έκθεση (σε όλες τις γλώσσες): http://ec.europa.eu/education/news/20120914docs_en.htm