Οι παράγοντες και φορείς της αγωγής οι κυρίως υπεύθυνοι για την αγωγή της νεότητας σήμερα έχουν να μας πουν πολλά για την καθοριστική συμβολή στην ιστορία της παιδείας αυτών των τριών σήμερα εορταζομένων αγίων προστατών των γραμμάτων και όχι μόνο και μάλιστα με πολλούς τρόπους.
Σύμφωνα λοιπόν με τους πιο σύγχρονους τρόπους μάθησης και αγωγής οι τρεις αυτές προσωπικότητες έχουν προσφέρει τα μέγιστα και ως πρότυπα και μοντέλα συγκροτημένων ανθρώπων που αξίζουν μιμήσεως αλλά και ως επιστήμονες και κοινωνικοί πρωτοποριακοί για κάθε εποχή εργάτες. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πρώτος και αναντικατάστατος φορέας αγωγής η οικογένεια και των τριών υπήρξε ιδιαίτερα ευνοϊκή και αίσια προοιωνιστική της μετέπειτα εξελίξεώς τους. Οι καλοί τους γονείς όπως κι όλων σας αγωνίστηκαν για τους μικρούς τους βλαστούς και αφιέρωσαν τη ζωή τους στην ανατροφή τριών αγίων. Πώς; Ακούστε:
Ο άγιος Βασίλειος είχε την ευτυχία να δει να συνδυάζονται αρμονικά στην οικογένειά του ευγενική καταγωγή, πλούτος πνευματικός και υλικός, μόρφωση πολύπλευρη και αγιότητα. Η ιερά μας σύνοδος μάλιστα για όλους αυτούς τους λόγους έχει προβάλει ως υπόδειγμα οικογένειας αυτήν ακριβώς όπου οι γονείς και τα παιδιά αγίασαν… Ο πατέρας του ονομάζονταν κι αυτός Βασίλειος και ήταν δικηγόρος ενώ η μητέρα του Εμμέλεια ήταν κόρη μάρτυρα. Απέκτησαν 9 παιδιά που μέσα σε αυτό το εκλεκτό περιβάλλον ανατράφηκαν και έγιναν φυσικά φιλομαθείς και πολυμαθείς. Ειδικά ο Βασίλειος που εορτάζεται και σήμερα όπως και την πρώτη κάθε ημερολογιακού έτους σπούδασε εδώ στην Αθήνα στο κλεινόν άστυ Φιλολογία, Νομικά, Μαθηματικά και Ιατρική. Πολλοί βεβαίως σπουδάζουν αλλά πόσοι στη συνέχεια προκόβουν με τέτοια εφόδια; Ασφαλώς ο Βασίλειος είχε υψηλότερους στόχους και γι’ αυτό τις λαμπρές του σπουδές και τις λαμπρότερές του γνώσεις όπως και όλα τα εφόδια που κληρονόμησε από την οικογένειά του τα αφιέρωσε στην υπηρεσία του ανθρώπου: αφιερώνεται λοιπόν και στην Εκκλησία και ως ιερέας και αργότερα αρχιερέας αρχίζει η ευεργετική ακτινοβολία του ως σύμβουλος αγαθός, παραστάτης δεξιός, των θείων εξηγητής, των πρακτέων καθηγητής, γήρως βακτηρία, πίστεως έρεισμα. Έργο πολύπλευρο αλλά και αγώνες πολυμέτωποι.
Γενναίος πρόμαχος της πίστεως με αποκορύφωμα τη γνωστή κλασική πλέον στιχομυθία του με τον ανώτερο αξιωματούχο της αυλής που τον απείλησε με φρικτά βασανιστήρια, εξορία, ακόμα και τον ίδιο το θάνατο, προκειμένου να περάσει το κακό προς βλάβη των χριστιανών που κατέληξε με τα υπέροχα λόγια του Βασιλείου: απείλησε τίποτε άλλο, αν υπάρχει, γιατί κανένα από αυτά που ανέφερες δε μπορεί να με θίξει και να με βλάψει. Ακουέτω ταύτα και βασιλεύς! Ας τα ακούσει κι ο ανώτατος άρχοντας που σε έστειλε… τώρα για το ευρύτερο κηρυκτικό, συγγραφικό, ποιμαντορικό, φιλανθρωπικό του έργο ό, τι και να πούμε θα είναι πολύ λίγο, αλλά σε όλα του ήταν πρωτότυπος, καινοτόμος, βαθύς όντως Μέγας. Ειδικά με τη Βασιλειάδα του τα πρότυπα δηλαδή και ποικίλα φιλανθρωπικά ιδρύματα θέλησε να κάνει πρώτος το Ευαγγέλιο κοινωνική πραγματικότητα κι έδωσε σ’ αυτό τη σφραγίδα του στον κατοπινό χιλιετή βυζαντινό αλλά και μεταβυζαντινό έως τις μέρες μας ελληνικό και χριστιανικό πολιτισμό με παγκόσμια πλέον ακτινοβολία και επίδραση όπως μας τονίζει και σύγχρονη διεθνής ειδική ιστορικός της εποχής. Όλων αυτών υπήρξε λοιπόν ο Μέγας Βασίλειος ο σπουδαιότερος θεωρητικός και πρακτικός θεμελιωτής. Και φυσικά ένα τέτοιο και τόσο γερό και μεστωμένο στάχυ έγειρε νωρίς. Υπέκυψε στις άφατες ταλαιπωρίες και την ασθενική του κράση την 1η Ιανουαρίου αλλά ο καρπός έμεινε άφθαρτος και το αστέρι αυτό της Καισάρειας έγινε ο φωστήρας της οικουμένης που φωτίζει τα σύμπαντα.
Ως κατεξοχήν εορτή σήμερα των σχολείων, γονέων και κηδεμόνων με τους μαθητές και μαθήτριες αλλά και τους καλούς σας διδασκάλους ως κατεξοχήν εκπροσώπους των τριών κορυφών του παιδαγωγικού τριγώνου και με σαφείς ψυχοπαιδαγωγικούς σκοπούς και στόχους μέσα από το πολυσχιδές έργο που παράγεται στα εκπαιδευτήριά μας ο λόγος του Βασιλείου είναι πάντα επίκαιρος. Μπορεί να μεσολάβησαν εκατοντάδες χρόνια αλλά οι αιώνες που διανύθηκαν επιβεβαίωσαν το πόσο χρήσιμη είναι αυτή η παιδεία σε παγκόσμια κλίμακα. Δανειζόμαστε τα λόγια του Βασιλείου στο τελευταίο του βιβλίο που αφιέρωσε σε σας προς τους νέους και πώς μπορούν να ωφεληθούν διαβάζονταν και βιώνοντας όσα ωραία και υψηλά μας έμαθαν οι Αρχαίοι Έλληνες. Και αναφέρει δεκάδες παραδείγματα και συγγραφείς από την αρχαία ελληνική γραμματεία την οποία διέσωσαν, μελέτησαν και διέδωσαν όλοι οι φωτισμένοι βυζαντινοί και μεταβυζαντινοί λόγιοι έως σήμερα. Όπως ακριβώς λέει κι ο Σεφέρης το 1963 και λίγο πριν παραλάβει το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας στη Στοκχόλμη: τα τέρατα στη ζωή μας που είναι πολλά και μας απειλούν διαρκώς μπορούν να νικηθούν μόνο με τον ανθρωπισμό όπως ξεκίνησε στην αρχαία Ελλάδα και ολοκληρώθηκε στα χρόνια του Μεγάλου Βασιλείου με το λαμπρό του παράδειγμα.
Ο δεύτερος τώρα από τους τρεις φωστήρες ο Ιερός Χρυσόστομος μας θυμίζει ότι όλοι οι γονείς πριν και μετά τη γέννηση των καλών τους παιδιών πλάθουν γι’ αυτά τα πιο χρυσά όνειρα. Ούτε ο στρατηγός πατέρας του όμως ούτε κι εκλεκτή και ευσεβής μητέρα του θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν τι παιδί είχαν στα χέρια τους τέτοιο που αξιώθηκε να γίνει και Πατριάρχης στην Βασιλεύουσα με μοναδική και ανεπανάληπτη ανθοκαρποφορία! Και η ιδιαίτερή του πατρίδα είδε τον Ιωάννη να αναδεικνύεται ως το ωραιότερο πνεύμα της νέας κοινωνίας που μπολιάστηκε στον αρχαίο κόσμο, ο εξοχώτερος Έλληνας που έγινε και χριστιανός.
Ορφανός από μικρός από τον πατέρα του Σεκούνδο είδε την 20χρονη μόλις χήρα μητέρα του Ανθούσα να αφιερώνεται στην ανατροφή και μόρφωση του μοναχογιού της σε σημείο που να αναγκάσει τον περίφημο καθηγητή Πανεπιστημίου της εποχής εκείνης όταν γνώρισε από κοντά το μικρό Ιωάννη: Βαβαί, οίοι παρά χριστιανοίς γυναίκες (και μητέρες) εισί! Θυμίζει ακριβώς τη μητέρα των μεταρρυθμιστών αδελφών Γράκχων που ανάλογης καταγωγής και ανατροφής αφιερώθηκε μόνη της στην αγωγή των παιδιών της ώστε όλοι να ομολογούν ότι οι λαμπρές αυτές προσωπικότητες ήταν αποτέλεσμα όχι της φύσης αλλά των αγώνων που έκανε γι’ αυτούς η καλή τους μητέρα. Όπως κι ο Βασίλειος τις λαμπρές κατοπινές του σπουδές φιλολογικές, νομικές και θεολογικές αξιοποίησε προς όφελος των συνανθρώπων του με θεωρητικό και πρακτικό πνεύμα πετυχαίνοντας με τον καλύτερο τρόπο τη μεταβίβαση της μάθησης ή αυτό που αποκαλούμε σήμερα εφαρμοσμένη γνώση που τόσο πολύ απουσιάζει κάθε εποχή και είναι ένα διαρκώς ζητούμενο: άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου πριν αφιερωθεί στην Εκκλησία και το συνάνθρωπο ολοκληρωτικά με απόλυτη σοβαρότητα, συνεχή μελέτη και ακριβή συνέπεια ώστε τον αδαμάντινο τούτο χαρακτήρα με τα τόσο σπάνια χαρίσματα να έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν χιλιάδες άποροι και εμπερίστατοι χήρες, ορφανά, ασθενείς, φυλακισμένοι, ξένοι…
17 χρόνια ως διάκονος έγινε γνωστός για όλα αυτά με φυσική απόληξη τον οικουμενικό όπως λέγεται σήμερα θρόνο όπου απλώς άπλωσε το πολύπλευρα ευεργετικό του πρόγραμμα σε μεγαλύτερη κλίμακα πάντοτε ακέραιος, ειλικρινής, άκαμπτος στο κακό κι ανυποχώρητος κήρυκας κι αγωνιστής της αληθείας, επιβάλλοντας το πρόγραμμά του ως καρπού του τεραστίου κύρους και της επιβλητικής αγιότητάς του, της συναρπαστικής ρητορικής του δεινότητας και ευγλωττίας προς όφελος της φιλανθρωπίας περιορίζοντας στο ελάχιστο τα έξοδα και εκποιώντας τους εκκλησιαστικούς θησαυρούς που υπήρχαν τότε για τη δημιουργία της Χρυσοστομιάδας αντίστοιχης αλλά και ευρύτερης από τη Βασιλειάδα που περιγράψαμε παραπάνω με χιλιάδες αποδέκτες… αλλά και παράλληλα αξιοσημείωτο ιεραποστολικό έργο στα βάρβαρα γερμανικά και σκυθικά φύλα και σε κάθε κατεύθυνση… δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν ήταν τα τελευταία λόγια του μεγάλου αυτού ιεράρχη που εξέπνευσε ταλαιπωρημένος κι αυτός και καταβλημένος για την αγάπη του Θεού και των συνανθρώπων του αφήνοντας και λαμπρό παιδαγωγικό και άλλο συγγραφικό έργο ώστε να αναδειχθεί ως ο μόνος από τους Πατέρες που μιλάει και θανών εκ των βίβλων τόσο βαθιά στην καρδιά του χριστιανικού λαού όλων των εποχών έχοντας τις περισσότερες μεταφράσεις και εκδόσεις των έργων του από κάθε άλλο Πατέρα γιατί ο λόγος του είναι όντων χρυσοτερπής και συναρπαστικός.
Ο τρίτος τέλος των αγίων τριών ιεραρχών που εορτάζονται μαζί ήδη από τα χρόνια του Βυζαντίου περίπου 900 χρόνια τώρα υπήρξε κι αυτός όπως και ο προηγούμενος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και πήρε τον τίτλο που έχουν μόνο άλλοι τρεις στην ιστορία του θεολόγου και ο μόνος με τον τίτλο του Τριαδικού Θεολόγου γιατί σε κάθε σχεδόν λόγο του αναφέρει περί της Αγίας Τριάδος. Οι άγιοι επίσης γονείς του ευγενείς και δίκαιοι Γρηγόριος και Νόννα ευτύχησαν να δουν το γιο τους να προκόπτει θεωρητικά και πρακτικά.
Σήμερα λοιπόν γιορτάζουμε την τριακοστή μηνός Ιανουαρίου την μνήμη των εν αγίοις πατέρων ημών και οικουμενικών διδασκάλων Βασιλείου του Μεγάλου, Γρηγορίου του Θεολόγου και Ιωάννου του Χρυσοστόμου ως πρότυπα για όλους μας γονείς και μαθητές, καθηγητές και νομικούς και γιατρούς, ως
τους τρεις μεγίστους φωστήρας της τρισηλίου θεότητος,
τους την οικουμένην ακτίσι δογμάτων θείων πυρσεύσαντας,
τους μελιρρύτους ποταμούς της σοφίας,
τους την κτίσιν πάσαν θεογνωσίας νάμασιν καταρδεύσαντας,
Βασίλειον τον Μέγαν
και τον θεολόγον Γρηγόριον
συν τω κλεινώ Ιωάννη τω την γλώτταν χρυσορρήμονι.
Πάντες οι των λόγων αυτών ερασταί συνελθόντες ύμνοις τιμήσωμεν
αυτοί γαρ τη Τριάδι υπέρ ημών αεί πρεσβεύουσιν.