Από χθες, Κυριακή, το ημερολόγιο σημειώνει: «Αρχή Τριωδίου», που στην απλή γλώσσα του λαού σημαίνει, ότι «το Τριώδιο άνοιξε». Έτσι σκεπτόταν παλιά ο λαός μας κι έτσι εκφραζότανε, όταν η ζωή του ολόκληρη ήταν ζυμωμένη με την Εκκλησία, το Τυπικό και τους Αγίους της. Όλες τις μέρες του τις ρύθμιζε με τις «σκόλες» κι οι τρεις μεγάλοι σταθμοί του εκκλησιαστικού βίου, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα κι η Κοίμηση της Παναγίας είχανε χαράξει ένα ευλογημένο τρίγωνο μέσα στον κύκλο του χρόνου. Βάσει αυτών των μεγάλων εορτών κανόνιζε τη ζωή και τα έργα του, πότε θα σπείρει, πότε θα θερίσει, πότε θα νηστέψει και πότε θα γλεντήσει, πότε θα πιεί αγιασμό και πότε θα μεταλάβει. Ρύθμιζε ακόμη και τις κοινωνικές του υποχρεώσεις, τις κουμπαριές, τους γάμους και τα βαφτίσια των παιδιών του, τις ονομαστικές του γιορτές, που όταν έπεφταν σε καιρό νηστείας δεν «εκατάλυε» κι έτσι το σέβας κι η συμπεριφορά του απέναντι στις γιορτές των Αγίων, του Αφέντη Χριστού και της Κεράς-Παναγιάς, ομόρφαιναν τη ζωή του και την έκαναν ευλογημένη.
Τώρα τα πράγματα άλλαξαν. Νέα ήθη, άλλες νοοτροπίες, άλλες διδασκαλίες από μοντέρνους γονείς και δασκάλους γκρεμίζουν, όλο γκρεμίζουν και δεν γνωρίζει κανείς αν θα μείνει στο τέλος τίποτε όρθιο, που να θυμίζει στην άρρυθμη εποχή μας τον ρυθμό και την ομορφιά ενός κόσμου που δεν έφυγε αλλά διώχτηκε βάναυσα από τον ψευτοπροοδευτισμό και τον ξενόφερτο μοντερνισμό, από τα σπίτια και τα σκολειά της πατρίδας μας.
Παρά ταύτα, αυτή τη διωγμένη ομορφιά υπενθυμίζει κάθε χρόνο και ξαναφέρνει στο προσκήνιο της ζωής η αγία μας Εκκλησία, σημαδεύοντας στο ημερολόγιο τις γιορτές της. Τώρα «άνοιξε το Τριώδιο»! Και καλεί όλο τον κόσμο, ιδιαίτερα τα βαφτισμένα παιδιά της να βιώσουν μια νέα περίοδο· την κατ’ εξοχήν ευλογημένη περίοδο του εκκλησιαστικού έτους με περισσότερη αγωνιστική διάθεση, με πνευματική ανάταση και διάκριση, ώστε με μετάνοια και ταπείνωση να ζήσουν τη χαρά της Εκκλησίας, με κατάδυση στα έγκατα της υπάρξεώς τους για ενδοσκόπηση και αυτογνωσία.
Όλη αυτή η περίοδος του Κατανυκτικού Τριωδίου, όπως λέγεται στη γλώσσα της Εκκλησίας, με όλες τις πνευματικές αφορμές που μας δίδει, έχει σκοπό να μας αποκαλύψει το βαθύτερο νόημα της ζωής, την αγάπη και το βασικότερο στοιχείο της υπάρξεώς μας, την ελευθερία. Γι’ αυτές τις δύο εναγώνιες λαχτάρες της καρδιάς πλάστηκε ο άνθρωπος, και μ’ αυτή την παραγγελία: να είναι ελεύθερος και ν’ αγαπά. Όμως και τα δύο αυτά δόθηκαν στον άνθρωπο ως δώρα από τον Θεό, γι’ αυτό και χωρίς τον Θεό ο άνθρωπος ούτε μπορεί να είναι ελεύθερος ούτε μπορεί να αγαπήσει αληθινά.
Η καρδιά του ανθρώπου είναι σαν μια δεξαμενή, που μέσα της έχει αγάπη. Αγαπά και δίνει αγάπη, μα η αγάπη αυτή δεν είναι ανεξάντλητη, κάποτε, αν την ξοδεύει αλόγιστα, χωρίς φρόνηση και μέτρο, στερεύει και τότε ασφυκτιά, γιατί ο άνθρωπος πλάστηκε να αγαπά και να αγαπιέται. Και τότε αισθάνεται την ανάγκη να πάρει αγάπη, μα από πού να αντλήσει αυτό το ουράνιο αγαθό; Και τότε σηκώνει το βλέμμα του ψηλά στους κόλπους της Μεγάλης Αγάπης, εκεί που υπάρχει η αστείρευτη δεξαμενή της αγάπης κι αυτή την δεξαμενή την έχει μόνον ο Δημιουργός Θεός.
Το ίδιο και η ελευθερία. Η αληθινή ελευθερία του ανθρώπου νοείται μόνο σε σχέση με τον Θεό, από τον Οποίο εξαρτάται και ρυθμίζεται η ελευθερία του ανθρώπου σε σχέση με τον εαυτόν του και τους συνανθρώπους του. Η ελευθερία στη λογική του κόσμου δεν μπορεί να έχει το απεριόριστο, γι’ αυτό και η ίδια η κοινωνία με τους νόμους της θέτει όρια στα «θέλω» των ανθρώπων, έτσι που καταλήγει στη γνωστή πρόταση: «η ελευθερία μας σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου».
Το Τριώδιο μας βοηθά να κατανοήσομε τις δύο αυτές μεγάλες αρετές, της ελευθερίας και της αγάπης. Και το «πρέπει» και στις δυό περιπτώσεις δεν το καθορίζει κάποιος ξερός ηθικολογικός κανόνας, αλλά αυτή η ίδια η αποκάλυψη του θελήματος του Θεού, που είναι η πηγή της αγάπης και της ελευθερίας. «Ὅπου τὸ πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, ἐκεῖ ἐλευθερία» θα μας πει ο Απόστολος Παύλος (Β΄Κοριν.3.17). Για να μας υποδείξει ότι η ελευθερία πρώτα απ’ όλα προϋποθέτει το πέρασμα από μια θλιμμένη και στενή ατραπό, την άρνηση του ιδίου θελήματος και την υπακοή στο θέλημα του Θεού. Έτσι, πρωταρχικό κίνητρο για την ελευθερία είναι η ταπείνωση. Γι’ αυτό και το Τριώδιο ανοίγει με τη γνωστή παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, που μας διδάσκει αυτή ευλογημένη αρετή της ταπεινώσεως.
Πρότυπο της αγάπης και της ελευθερίας είναι ο Χριστός, που συνδέει άμεσα την ελευθερία και την αγάπη με την ταπείνωση. Εκείνος που «ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ»(Φιλιπ. 2.8). Κορύφωση δε της ελευθερίας και της αγάπης του Χριστού είναι ο Σταυρός.
Σ’ αυτές τις πνευματικές αρετές μας καλεί να ασκηθούμε η αγία μας Εκκλησία την περίοδο αυτή του Κατανυκτικού Τριωδίου, για να μάθομε πώς χωρίς την ταπείνωση δεν μπορούμε ούτε να αγαπάμε ούτε να είμαστε ελεύθεροι.