ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ
Του Μιχαήλ Τσακιράκη
Θεολόγου καθηγητή του1ου Γυμνασίου Αγίου Νικολάου,
Μέλους του Δ.Σ του Παγκρήτιου Συνδέσμου Θεολόγων
«Ο σύγχρονος άνθρωπος πολιορκείται από συναισθήματα άγχους, απομόνωσης, μελαγχολίας και κατάθλιψης. Η πιεστική κινητικότητα, που χαρακτηρίζει το σύγχρονο βίο, οι απρόσωπες σχέσεις, η πολιτιστική υποστάθμη σπάζουν τις εσωτερικές αντιστάσεις του ανθρώπου, ταράσσουν τον εσωτερικό του κόσμο και δημιουργούν νοσηρές ψυχολογικές καταστάσεις. Η κοσμοθεωρία μακριά από τον ανθρωπισμό, μονόχνωτη και στεγανή ήταν φυσικό επακόλουθο να διαταραχθεί από τάσεις φυγής, θλίψης, ακόμη και αυτοκτονίας. Τα αδιέξοδα, τα κενά και η πικρία της καθημερινότητας είναι ικανά να γονατίσουν ανθρώπους με ανίσχυρη προσωπικότητα και να τους βυθίσουν σ’ ένα τέλμα, ικανό να ωθήσει και στον εκούσιο θάνατο…
Η πρόληψη καταστροφικών αδιεξόδων και πνιγηρών συνηθειών θα αναγεννήσει και θα ανανεώσει την ανθρώπινη ζωή και κοινωνία, θεμελιώνοντας τον ανθρώπινο ψυχισμό, χαλυβδώνοντας την ανθρώπινη θέληση, καθιστώντας τον άνθρωπο όρθιο στο ύψος των περιστάσεων με το ανάλογο ηθικό ανάστημα, απαλλαγμένο από παραστρατήματα ψυχωτικής και νευρωτικής φύσης, καλλιεργώντας στη συνείδησή του ιδανικά και ιδέες, που θα οριοθετήσουν μια αναπτυξιακή πορεία υπευθυνότητας, παρρησίας και πνευματικής τελείωσης».
Δανασσής-Αφεντάκης Αντ. Κ., Εισαγωγή στην Παιδαγωγική, τ.Γ΄, Σύγχρονες τάσεις της αγωγής, Αθήνα 1995, σ.178-180.
Είναι νομίζω φυσικό στην δύσκολη εποχή, που όλοι μας ζούμε να ψάχνομε- σαν τους χρυσοθήρες που ζητούν με αγωνία και σκάβουν να βρουν την φλέβα του χρυσού και που όταν τη βρουν, αφιερώνουν όλες τις δυνάμεις τους με σκοπό βέβαια εκείνοι τον πλουτισμό-για πνευματικούς θησαυρούς, που έχουν πάντα τη δύναμη να επαναπροσδιορίσουν αξίες και ιδανικά της ζωής και της πίστης μας.
Ασφαλώς ο ευλογημένος λαός της του Θεού αγίας Εκκλησίας, χαίρεται διαρκώς τέτοιων θησαυρών πνευματικών, που η ακατάλυτη ομορφιά και αξία τους καταρδεύει τη ζωή του. Είναι η ζωή του Αγίου Πνεύματος, που βιώνει το σώμα της εκκλησίας μέσα από την ευλογία των Αγίων της.
Με αφορμή λοιπόν τον εορτασμό των τριών μεγάλων αστέρων της Τρισηλίου Θειότητας, που δίκαια ανακηρύχθηκαν προστάτες της Παιδείας, τον Μέγα Βασίλειο, τον Γρηγόριο Θεολόγο και τον Ιωάννη Χρυσόστομο, θα προσπαθήσουμε να λάβουμε ένα μικρό δείγμα, από τον ωκεανό της θεόπνευστης διδασκαλίας τους και συγκεκριμένα από τις διδασκαλίες τους για την ανατροφή-αγωγή των νέων ή με πιο σύγχρονη έκφραση τις παιδαγωγικές τους αντιλήψεις. Βέβαια το επιχείρημα είναι τεράστιο, γιατί οι Τρεις Ιεράρχες είναι αστέρες πρώτου πνευματικού μεγέθους και ο γράφων ελαχιστότατος. Ούτε επίσης μπορούμε να εξαντλήσουμε σε ένα άρθρο τους θησαυρούς που μας κληροδότησαν. Μπορούμε όμως να πάρουμε μια γεύση και να διδαχθούμε για την κύρια κατεύθυνση και παιδαγωγική αντίληψη των τριών Αγίων μας.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ
Πατέρες λοιπόν μπορούν να ονομασθούν οι Τρεις Ιεράρχες και μάλιστα σπουδαιότεροι από τους φυσικούς πατέρες. Οι φυσικοί γονείς έχουν λίγα παιδιά. Οι μεγάλοι Πατέρες όμως, όπως οι τρεις Ιεράρχες έχουν πολλά παιδιά. Είναι τα πνευματικά τους παιδιά βέβαια και είναι χιλιάδες.
Αγάπησαν πολύ τη νεότητα οι τρεις ΄άγιοι και σαν εργάτες της εκκλησίας και του πνεύματος ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με αυτήν, που είναι η ελπίδα του αύριο. Ας ακούσουμε λοιπόν, τι έχουν να μας πουν οι έγκυρες φωνές τους σχετικά με τη νεότητα. Άλλωστε το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας αγωνιά γι’ αυτήν, για το μέλλον της, αλλά και για την πορεία της, μια, που οι νέοι μας βρίσκονται κάτω από τη βασανιστική δυναστεία ιδεολογικών ρευμάτων, αλλά και εκμεταλλευτών των δυνατοτήτων τους.
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
Ο Μέγας Βασίλειος δανείζεται το σκοπό της αγωγής από τον απόστολο Παύλο, ο οποίος τον καθορίζει με τα ακόλουθα λόγια “Εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου εκτρέφεσθαι τους παίδας”. Οι ιδιότητες του Θεού, κατά τον ιεράρχη, πρέπει να γίνουν και ιδιότητες του αναπτυσσόμενου παιδιού, δηλ. η αγαθότητα, η αμνησικακία, η φιλανθρωπία, η επιμονή- υπομονή στο αγαθό και γενικά κάθε χριστιανική αρετή.Aλλά και ο Χρυσόστομος συμφωνεί και λέγει: «Χριστιανόν αυτόν ποίησον» (PG 62,150).
Η ΑΓΩΓΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ
Ο πρώτος άγιος συνιστά την έναρξη του παιδαγωγικού έργου, από την τρυφερή ηλικία του παιδιού, γιατί από τότε η ψυχή του είναι εύπλαστη σαν το κερί και επομένως μπορεί να δεχθεί αγωγή. Αν η αγωγή δεν αρχίσει από την τρυφερή ηλικία, τότε παρεμβάλλονται σοβαρά προβλήματα και εμπόδια στο παιδαγωγικό έργο. Όμως και για τους 3 ιεράρχες, οι πρώτοι φορείς της αγωγής είναι οι γονείς. Εκείνοι θα μάθουν στο παιδί πώς να αγαπά τα ωραία και τα υψηλά, να γίνει άνθρωπος με κρίση και να μάθει να επιλέγει στη ζωή του, “όπως οι μέλισσες που διαλέγουν από τα λουλούδια μόνο το κατάλληλο και το ωφέλιμο για την εργασία τους.”(1)
Ο ίδιος άγιος, εγκωμιάζοντας τα σαράντα παλικάρια του Χριστού, τους αγίους τεσσαράκοντα μάρτυρες, λέγει για την μητέρα ενός απ΄αυτούς: “όντως αγαθής ρίζης αγαθών βλάστημα, έδειξεν η γενναία μήτηρ, ότι δόγμασιν ευσεβείας εξέθρεψεν αυτόν μάλλον ή γάλακτι” (Ε.Π.Ε 7, 312). Από την κοιλιά της μητέρας ήδη λοιπόν, ξεκινά η διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου και σ΄ αυτό φαίνεται να συμφωνεί τώρα τελευταία και η σύγχρονη ψυχο-παιδαγωγική. Μάλιστα, ο άγιος χωρίζει την αγωγή σε 3 επτάδες ετών: του νηπίου (έως 7), του παιδιού (έως 14) και του εφήβου (έως 21).(2)
Είναι τρομερό, συνεχίζει ο άγιος Βασίλειος, να μη φροντίζουμε τη νεότητα από νωρίς, αλλά να αναβάλουμε τη φροντίδα μας για το μέλλον. Στο μεταξύ άλλοι, που έχουν συμφέροντα και όχι αγάπη φροντίζουν για να διαφθείρουν τα νιάτα “αισχρόν γαρ τον παρόντα καιρόν προεμένους, ύστερον οτ΄ ανακαλείσθαι το παρελθόν, ότε ουδέν έσται ανιωμένους”. (Ε.Π.Ε 7,358). Οι καλές συνήθειες λοιπόν να γίνουν νόμοι από νωρίς στη ζωή του νέου, ώστε να αποφευχθούν οι κακές συνήθειες και τα πάθη.
Το ίδιο μας αναφέρει και ο μέγας παιδαγωγός Ι.Χρυσόστομος “αν τοίνυν άνωθεν και εκ πρώτης ηλικίας όρους αυτή πήξωμεν καλούς, ου δεησώμεθα πολλών μετά ταύτα πόνων, αλλ΄η συνήθεια νόμος αυτοίς έσται λοιπόν. Μηδέν εώμεν αυτούς των ιδέων και βλαβερών ποιείν, μήδε ως παισί χαριζόμεθα. Εν σωφροσύνη μάλιστα διατηρώμεν αυτούς”.(Ε.Π.Ε 23,266). Αλίμονο μας δηλαδή αν κάνουμε όλα τα χατίρια των νέων. Η αλήθεια είναι η καλύτερη προσφορά προς τους νέους.
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΛΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ
Παράλληλα με τους γονείς, σπουδαίο παράγοντα της αγωγής, θεωρούν τον δάσκαλο οι Τρεις Ιεράρχες. Θα αναθέταμε ποτέ σε ανειδίκευτο και ανίδεο το κτίσιμο του σπιτιού μας; ΄Όχι βέβαια! Θα βρίσκαμε τον καλό και εξειδικευμένο τεχνίτη. Και όμως το έργο της οικοδομής της νέας γενιάς, πολλές φορές το αναθέτουμε σε ανθρώπους, που δεν κατέχουν την ειδική τέχνη. Είναι τέχνη το να διαπαιδαγωγεί κανείς παιδιά και νέους και μάλιστα κατά τον Γρήγοριο “τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών” (Ε.Π.Ε 1,94).
Πρέπει, λένε οι Ιεράρχες ,να είναι ο δάσκαλος ηθικός, πιστός, σοβαρός, έμπειρος, γλαφυρός, διορατικός, γνώστης της παιδικής ζωής.(3). Να διακρίνεται επίσης για την πράξη και το έργο του, αφού στον κοινωνικό χώρο δεν διδάσκει τόσο ο λόγος, όσο η πράξη. «Ος δ΄αν ποιήση και διδάξη ούτος μέγας κληθήσεται εν τη βασιλεία των ουρανών» (Ματ. 5,19).
Επίσης ο παιδαγωγός ,πριν ξεκινήσει το έργο του, να έχει υπόψη του και το λόγο του Αγίου Γρηγορίου που λέγει: «Καθαρθήναι δη πρώτον, είτα καθάραι, σοφισθήναι και ούτω σοφίσαι, γενέσθαι φως και φωτίσαι, εγγίσαι Θεώ και προσαγαγείν άλλους, αγιασθήναι και αγιάσαι, χειραγωγείσαι μετά χειρών, συμβουλεύσαι μετά συνέσεως» (PG 35,480 B).
Αλλά και ο λόγος του Χρυσοστόμου φθάνει επίκαιρος και ελεγκτικός σ΄όλους τους δήθεν παιδαγωγούς της εποχής μας: «Τι μέγα φρονείς; ΄Ότι διδάσκεις δια λόγων; Αλλ΄ εύκολον τούτον, το φιλοσοφείν εν ρήμασιν, δίδαξον με δια του βίου του σου, αύτη η διδασκαλία αρίστη» (PG 60,223).
Άλλωστε, μια από τις γρήγορες μεθόδους μάθησης είναι εκείνη της μίμησης των προτύπων και της ταύτισης μ΄ αυτά. Ο Κύριος μας καλεί να τον μιμηθούμε στην αγιότητα: «άγιοι έσεσθε, ότι άγιος ειμί»-ενώ αργότερα και ο απόστολος των εθνών Παύλος μας καλεί να τον μιμηθούμε, όπως και εκείνος έγινε μιμητής του Θεανθρώπου και διδασκάλου όλων των εποχών. «Μιμητές μου γίνεσθε, καθώς καγώ Χριστού».
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ
Επιστρέφοντας στα χαρίσματα του δασκάλου, ο ιεροφάντορας Βασίλειος, αλλά και οι 3 Ιεράρχες προσδιορίζουν και τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να γίνεται ο έλεγχος στους νέους. Χωρίς θυμό και οργή γιατί τότε η παρατήρηση και ο έλεγχος, δεν φέρνει καλό αποτέλεσμα, αντίθετα πέφτει σε σφάλμα και εκείνος, που με τέτοιο τρόπο ελέγχει το νέο.
Ούτε βέβαια επιτρέπονται η ύβρις και η βία κατά την άσκηση της παιδαγωγικής τέχνης. Για την πρώτη λέγει ο Χρυσόστομος «ου γαρ έστιν ουδέν ύβρεως αφορητότερον και ο μάλιστα δύναται δάκνειν ανθρώπου ψυχήν». Για τη δεύτερη, δηλαδή την άσκηση βίας, ο άγιος Γρηγόριος λέγει: «μη βίαν κατάρξειν, αλλά πειθοί προσάξεσθαι» (PG 35, 424C). Να καταλάβει ο παιδαγωγός, που θέλει κάπου να οδηγήσει το νέο, ότι η βία απορρίπτεται και δεν συνιστάται, γιατί ο νέος είναι ελεύθερο όν με προσωπικότητα και πρέπει να του συμπεριφερόμεθα ανάλογα. Η πειθώ είναι για τον Άγιο Γρηγόριο η οδός με την οποία ενεργείται και λειτουργεί η προαίρεση του νέου. Αυτό τονίζει και ο Χρυσόστομος στην ερμηνεία που δίδει στην συμβουλή του Παύλου: « Οι πατέρες μη παροργίζετε τα τέκνα υμών» (Εφεσ. 6,4). Συμβουλεύει δηλαδή τους γονείς, να συμπεριφέρονται στα παιδιά τους χωρίς καταπιεστική διάθεση και όχι σαν να είναι «αποκληρονόμοι» ή «αποκήρυκτοι» ή «ανδράποδα».(4)
Η ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ ΤΩΝ ΓΟΝΙΩΝ
Στην αντίθετη τώρα κατεύθυνση γίνεται πάλι μεγάλη ζημιά, εξ΄ αιτίας της αδιαφορίας των γονέων, οι οποίοι δεν βλέπουν εγκαίρως τα επικίνδυνα στοιχεία, τα αγκάθια, που αλλοιώνουν την ψυχή του νέου αλλά και του χαρακτήρα του. Αίτιους μάλιστα για την αναρχία των νέων και την αντικοινωνική τους συμπεριφορά και γενικότερα για την κατάσταση της κοινωνίας, ο ιερός Χρυσόστομος, θεωρεί τους γονείς-δασκάλους, που αμελούν και δεν φροντίζουν για τα παιδιά τους: «τούτο εστί, ο την οικουμένην ανατρέπει πάσαν, ότι των οικείων αμελούμεν παίδων». Τελικά, η αδιαφορία έχει αποτέλεσμα ,το παιδί να φθάνει στο δικαστήριο και καλείται να το συνετίσει ο δικαστής. Υπενθυμίζει λοιπόν, με την ευκαιρία, ο ΄άγιος Ιωάννης στον αδιάφορο γονέα, ότι « πατέρας δεν θεωρείται βέβαια μόνο εκείνος που γέννησε παιδί, αλλά και με το να το αγαπά και να φροντίζει μετά τη γέννησή του» (PG 63,768).
ΧΑΛΙΝΑΓΩΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ
Αν έχεις ένα άλογο, που θέλεις να γίνει καλό στους αγώνες, τι θα κάνεις; Θα το χαλιναγωγήσεις. Διαφορετικά θα τρέχει αχαλίνωτο και θα γκρεμοτσακιστεί και αυτό και ο αναβάτης του. ΄Ετσι και ο νέος, έχει την ορμή, αλλά θέλει και το χαλινάρι, που είναι η εκπαίδευση. Που θα διοχετευθεί η φοβερή δυναμική του νέου; Στην αγιότητα ή στην αγριότητα; Εξαρτάται από την παιδεία του να γίνει ή άγγελος ή δαίμονας. Αν μάθει από μικρός στα ωραία, τα μεγάλα και τα υψηλά, εκείνα θα ζητά για την ευτυχία του. «Αγριον η νεότης, πολλών δεομένη των επιστατούντων, διδασκάλων, παιδαγωγών, ακολούθων, τροφαίων. Αγαπητόν γαρ μετά ταύτα κατασχεθήναι αυτήν καθάπερ τις ίππος αδάμαστος, καθάπερ τι θηρίον ατίθασον, τοιούτον εστίν η νεότης». (Ε.Π.Ε 23,266). Η πειθαρχία λοιπόν συνδυασμένη με την πολλή και εξειδικευμένη αγάπη στην παιδεία του νέου αποδίδει το ζητούμενο.
«Ούτος θαυμαστός διδασκαλίας νόμος, μη μόνον επιτιμάν, αλλά και παρακαλείν και παραμυθείσθαι» (Ιωάννου Χρυσοστόμου, PG 50,653). Ο δυναμισμός και οι δυνατότητες των εφήβων μας θυμίζουν ότι οι νέοι χρειάζονται ενθάρρυνση και έπαινο. Ο καθηγητής να είναι σύμμαχος του μαθητή, να ενδιαφέρεται για την προβολή και ανάδειξή του, μ’ εναλλαγή επαίνου και ψόγου, όπου χρειάζεται, και να κρατιέται οπωσδήποτε μακριά από τις κολακείες και τα μεγάλα λόγια.
Και αυτό γιατί μάλλον δεν οδηγούνται με τον τρόπο αυτό οι έφηβοι στην αυτογνωσία. Αφού οι έφηβοι είναι ακόμα εύπλαστοι, η επιτυχία τους στη ζωή ως ώριμων εξαρτάται από το σωστό χειρισμό τους κατά την εφηβεία. Εξαιτίας όμως των φυσιολογικών τους αδυναμιών και των μεταπτώσεων, της συναισθηματικής ανωριμότητας και της δυσχέρειας που αντιμετωπίζουν στο να βρουν μόνοι τους το δρόμο, πρέπει να οδηγούνται, για να διαλέξουν το σωστό δρόμο. Όταν μάλιστα φτάσει ο δάσκαλος και μάθει τα κρυφά της ψυχής των εφήβων, τότε πια, όχι με τη σοφία και τα ψυχρά ηθικολογικά κηρύγματα, αλλά με τη σταθερή αγάπη και το σιωπηλό παράδειγμά του, θα μπορέσει να αλλάξει τις αδυναμίες τους σε διαλεχτά προτερήματα και σε αρετές πολυζήλευτες και χρήσιμες για την κοινωνική ζωή τους, χρησιμοποιώντας σταθερότητα αλλά και διπλωματικότητα στο χειρισμό τους. (5).
Οι ευθύνες, επομένως, της αγωγής των εφήβων βαραίνουν τον κάθε ενήλικο. Τα αποτελέσματά της βέβαια φαίνονται ύστερα από μερικά χρόνια, όπως βλέπουμε και στην παραβολή του σπορέως. Ο εκπαιδευτικός, ειδικότερα, της Β/θμιας πρέπει να έχει βαθιά γνώση της ηλικίας αυτής, οι χειρισμοί του να μην είναι επιπόλαιοι και επιφανειακοί, γεμάτοι ειρωνείες και απειλές, αλλά να στηρίζονται σε ενσυνείδητη πορεία και σε βαθιά παιδαγωγική γνώση των εφήβων.(6)
Οφείλει, ακόμα, ο καθηγητής να βοηθήσει τους έφηβους να γνωρίσουν, όσο πιο αντικειμενικά γίνεται, τον κόσμο, να αντιληφθούν τις αξίες πρώτα, αλλά και τις απαξίες της ζωής και τη σημασία της πείρας του παρελθόντος και της Παράδοσης στη δημιουργία του μέλλοντος. Αυτό θα επιτευχθεί με αλλαγές, στις οποίες θα πάρουν μέρος ενεργό και υπεύθυνο κι οι ίδιοι οι έφηβοι. Οι αλλαγές θα είναι βαθμιαίες και προσεκτικά επιλεγμένες, με ενίσχυση όλων των καλών στοιχείων και διόρθωση των κακώς κειμένων. (7)
ΟΙ ΝΕΟΙ ΚΑΙ Η ΜΟΥΣΙΚΗ
Σπουδαίο μέσο για την αγωγή των νέων είναι επίσης η μουσική. Ο μέγας Βασίλειος λοιπόν, γνωρίζοντας ότι η δύναμη της μουσικής ή καλλιεργεί την ψυχή προς την ευσέβεια και την αρετή ή την οδηγεί προς την καταστροφή λέγει: «Ανελευθερίας γαρ και ταπεινότητος έκγονα πάθη εκ του τοιούτου είδους της μουσικής εγγίνεσθαι πέφυκεν» (Ε.Π.Ε 7,348). Υπάρχει πιο σύγχρονος λόγος απ΄αυτόν, για ΄τις συνέπειες της κοσμικής μουσικής με την οποία βομβαρδίζονται κυριολεκτικά οι νέοι μας; Είναι, σε πολλές περιπτώσεις, η αιτία της ανελευθερίας και της ψυχικής εξάρτησης των νέων. Τα αποτελέσματα είναι η σαρκολατρεία – ο πανσεξουαλισμός – τα ναρκωτικά κάθε μορφής, η βία, ο μηδενισμός, η αθεϊα και όλα τα πάθη του θανάτου.
Τι θα συμβούλευε λοιπόν ο μέγας Βασίλειος ένα σύγχρονο νέο για τη μουσική και γενικότερα για όλα τα θέματα της ζωής; Στον περίφημο λόγο του προς τους νέους, ο άγιος μιλά για την επιλογή και την κριτική στάση, που οφείλουν και μπορούν να έχουν οι καλλιεργημένοι νέοι. Μέσα στα βιβλία, στα λόγια, στις ιδέες, στους στίχους της μουσικής, πρέπει να διακρίνουν και να ξεχωρίζουν τα ωφέλιμα από τα βλαβερά. Παράδειγμα φέρνει την τριανταφυλλιά, της οποίας απολαμβάνουμε μεν το άρωμα, αποφεύγουμε όμως τα αγκάθια. « Και καθάπερ της ροδωνιάς του άνθους δρεψάμενοι τας ακάνθας εκκλίνομεν, ούτω και επί των τοιούτων λόγων όσον χρήσιμον καρπωσάμενοι το βλαβερόν φυλαξώμεθα» (Ε.Π.Ε 7,326).
Η ΕΓΚΡΑΤΕΙΑ
Αλλά και σ΄ αυτούς τους νέους, που θέλουν γρήγορα να γίνουν αληθινοί άνδρες, ώστε να χαρούν όλες τις αμαρτίες, ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος δίνει απάντηση σωτήρια. Ανδρισμός – λέγει ο άγιος – είναι να καταστεί κάποιος κύριος των παθών του. Το να κυριαρχεί πάνω στα πάθη του και να μη κυριαρχούν τα πάθη του πάνω σ΄ αυτόν. Μάλιστα ονομάζει Ολυμπιονίκη το νέο, που νικά τα πάθη του και τη νίκη αυτή, κανείς δεν μπορεί να του την αφαιρέσει (Ε.Π.Ε 2,174).
Είναι γνωστό λοιπόν και λογικό να υποδείξουμε στο παιδί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την εγκράτεια(8), αφού η εγκράτεια όχι μόνο δεν μπορεί να βλάψει τη σωματική υπόσταση του παιδιού και του εφήβου(9), αλλά και, ένα βήμα παραπέρα, είναι εχέγγυο μεγαλύτερης ρώμης και διανοητικής ενεργητικότητας(10). Πόσοι πολιτισμοί χάθηκαν με τρόπο οικτρό, επειδή αγνόησαν αυτές τις βασικές και τόσο σημαντικές αλήθειες για την ανθρώπινη προσωπικότητα και την όλη ύπαρξη της ανθρωπότητας. Ήδη από τα χρόνια του απολογητή και φιλόσοφου Ιουστίνου καθορίζεται η βασική αρχή ότι εξαρχής του χριστιανισμού δεν συνάπτουν γάμο παρά μόνο για να αναθρέψουν τα γεννώμενα παιδιά, διαφορετικά εντελώς τηρούν εγκράτεια(11).
ΑΘΛΗΤΗΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
Και ακόμα παραπέρα το να γυμνάζεται ο άνθρωπος και να συνηθίζει τον εαυτό του στη συνεχή εξάσκηση της ευσεβούς και αγίας ζωής(12), δηλαδή η μόνιμη άθληση του χριστιανού με τη βοήθεια της άκτιστης Θείας Χάρης, προκειμένου να κατορθώσει να νικήσει τον εαυτό του, το διεστραμμένο θέλημα και τα πάθη του, το διάβολο και τις δυνάμεις του κακού, και να αγαπήσει με ανιδιοτέλεια το Θεό, το συνάνθρωπο και την κτίση, είναι τώρα το ζητούμενο. Αυτή είναι και η θετική όψη των ποικίλων πειρασμών.
ΟΙ ΠΑΙΔΟΚΤΟΝΟΙ ΓΟΝΕΙΣ
Να πούμε τώρα για το τι λένε οι άγιοί μας και για τους γονείς, που αγωνίζονται στη ζωή τους για τα παιδιά τους, ώστε να τους καταστήσουν κληρονόμους περιουσίας μεγάλης. Λέγει ο ιερός Χρυσόστομος «Άσκησον την ψυχή του παιδός, κακείνον παρέσται λοιπόν. Ταύτης μεν γαρ ούκ ούσης αγαθής, ουδέν όφελος αυτώ των χρημάτων.Ταύτης δε κατορθουμένης, ουδέν βλάβος από της πενίας». ( Ε.Π.Ε 23,268). Επίσης, θέλεις ν΄αφήσεις το παιδί σου πλούσιο; Δίδαξέ το να είναι τίμιο, διότι έτσι θα μπορέσει να διαφυλάξει και τα κτήματα……Διότι για εκείνους που δεν ανέθρεψαν σωστά τα παιδιά, είναι προτιμότερη η φτώχεια από τον πλούτο. Διότι εκείνη τους διατηρεί στην αρετή και χωρίς τη θέληση τους, ενώ ο πλούτος δεν τους αφήνει να είναι φρόνιμοι ούτε και όταν το θέλουν, αλλά τους παρασύρει και τους καταστρέφει και τους οδηγεί σ΄αμέτρητα δεινά. (Ε.Π.Ε 23,266-270). Θεωρεί, επίσης, παιδοκτόνους τους γονείς, που ενδιαφέρονται μεν ν΄ αποκτήσει το παιδί τους υλικά αγαθά, αδιαφορούν όμως εντελώς στο ν΄ αποκτήσει το παιδί τους καλή ψυχή και σωστή διάθεση.
Δεν είναι οι παραπάνω λόγοι σύγχρονοι; Πόσα οικογενειακά δράματα δεν συμβαίνουν καθημερινά, με κύρια αιτία την απουσία και των δυο γονιών από την ζωή των παιδιών τους, επειδή προσπαθούν με θρησκευτική - πολλές φορές - ευλάβεια μόνο για τα υλικά αγαθά! Νοιώθουν ορφανά και μόνα ανάμεσα στους ζωντανούς γονείς που αναλώνονται στις εργασίες τους, για να μην λείψει τίποτα από τα παιδιά τους(!).
Η ΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Είναι λοιπόν για τους ιεράρχες, η αρετή και ο πλούτος της αγιότητας η μεγάλη κληρονομιά, που μπορεί ν΄αφήσει ο πατέρας, η μητέρα ή ένας εκπαιδευτικός στη νέα γενιά. Είναι η ελληνορθόδοξη χριστιανική αγωγή! Σκοπός αυτής της αγωγής είναι να καταστεί ο άνθρωπος ελεύθερος αληθινά και βέβαια να επιτύχει να φθάσει από το «κατ΄εικόνα» στο «καθ΄ομοίωσιν», δηλ. στη μέθεξη – θέωση. Το ξερίζωμα δηλ του (ρ) από το «άγ(ρ)ιον η νεότης…».
Αυτή η νέα γενιά, η νεότητα είναι ο πολύτιμος θησαυρός. Φαίνεται όμως πως όλοι μας, από τους γονείς μέχρι τους ιερείς και από το κράτος μέχρι τους παιδαγωγούς δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει. Θησαυρός, παρακαταθήκη ιερή είναι η νεολαία. Το τονίζει ο ιερός Χρυσόστομος: «Μεγάλην παρακαταθήκην έχομεν τα παιδιά. Φροντίζωμεν τοίνυν αυτών και πάντα ποιώμεν μη ο πονηρός αυτούς αφέληται» (Ε.Π.Ε 23,268).
Η παγκόσμια πλέον πείρα συνεχίζει να γεμίζει από ανθρώπινα ερείπια, θύματα άγνοιας, αδιαφορίας και λήθης. Άπειρα είναι ειδικά τα νεαρά θύματα, οι έφηβοι, που, ως άλλοι σύντροφοι του Οδυσσέα, περιπλανώνται στους Κίκονες και τους Λωτοφάγους, στη χώρα των Κυκλώπων, στο νησί του Αιόλου, στους Λαιστρυγόνες και στην Κίρκη, στις Σειρήνες και ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, ως το νησί του Ήλιου, για να μη φτάσουν, όπως κι εκείνοι, ποτέ στην ποθεινή πατρίδα, την κοινή όλων των ανθρώπων αιώνια Ιθάκη.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Όπως ανέφερα, αγαπητέ αναγνώστη, στην αρχή, ο πνευματικός θησαυρός των 3 Ιεραρχών μοιάζει με ωκεανό, γι΄αυτό και ανεξάντλητος. Προσπάθησα όμως ενθουσιασμένος και πνευματικά συγκινημένος, από τα 3 αυτά δοχεία της χάριτος του Παναγίου Πνεύματος, να γευθούμε λίγο από τη θεοπνευστία των λόγων τους, στο καυτό θέμα της αγωγής των νέων. Εκείνο που αντιλαμβανόμαστε βέβαια όλοι όσοι είμαστε σ΄ αυτόν τον ωραίο αλλά και ευαίσθητο χώρο –γονείς, δάσκαλοι σ΄ όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, ιερείς αλλά και επίσημοι φορείς – είναι ότι δεν αρκεί να τους υμνούμε, δεν αρκεί να έχουμε αργία την ημέρα της μνήμης τους. Είναι ανάγκη να τους μιμηθούμε και να διατηρήσουμε ζωντανή την πολύτιμη προσφορά τους στην ανθρωπότητα. Ας μελετούμε συχνότερα τους λόγους τους, (στα σχολεία;) προσπαθώντας να τους εφαρμόσουμε.
Εκείνοι στάθηκαν φρουροί και φύλακες των παιδιών και της νεότητας και μας έδωσαν την αλήθεια του πνεύματος για να κάνουμε και εμείς το ίδιο.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Βλ. Μ. Βασιλείου “Πρός τούς νέους, ὅπως ἀν ἐξ ἐλληνικών ὠφελούντο λόγων” 3, PG 31, 56 9C
2. Bλ. Μ. Βασιλείου, «Λὀγος περί της του ανθρώπου κατασκευής, λόγος Α»18 PG 30, 25 BC
3. Βλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Υπὀμνημα στην προς Εφεσίους, ομιλία ΚΑ’, α, PG 62, 150
4. Βλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εκλογαί….., ομιλία ΚΖ’, PG 63,765
5. π. Αντωνίου Μπιλάλη, δρ. Φ.Π.Ψ της Φιλοσοφικής σχ. Αθηνών, στη διδακτορική του διατριβή «Η σύγχρονη αγωγή των εφήβων».
7. ί.μ.
8. Δανασσής – Αφεντάκης Αντ. Κ., Μάθηση και ανάπτυξη, Παιδαγωγική Ψυχολογία, τ. Α΄, Αθήνα 19942, σ. 321.
9. ί.μ.
10. ί.μ.
11. Απολογία Α΄, 29,1 / PG 6.
12. Αφού φαίνεται «η ματαιότητα των ανθρώπινων ευχών και προσευχών…και όλα όσα οι άνθρωποι θεωρούν ‘αγαθά’ , όπως η δύναμη, η ευγλωττία, η δόξα, η μακροβιότητα, η ομορφιά, συνεπάγονται την οδύνη και καταλήγουν στη συμφορά, όταν αποκτηθούν», στη Σάτιρα Χ: στο Ιουβενάλης, Σάτιρες, έμμ. μετάφρ. εισαγ. & σχόλ. Ν. Α. Γκούμας, εκδ. Μαυρίδης, Αθήνα 1987, σ. 363.
Ακόμα «…αν όμως κάτι θες οπωσδήποτε να ζητάς[από το Θεό], τότε ας προσεύχεσαι για εύρωστο νου μέσα σ’εύρωστο σώμα: ζήτα ψυχή δυνατή και χωρίς του θανάτου τον τρόμο, που της ζωής τη διάρκεια στα έσχατα δώρα της φύσης τοποθετεί, που οποιουσδήποτε μόχθους μπορεί να υποφέρει, που την οργή αγνοεί, δεν ορέγεται τίποτα, κι άθλους μάλλον Ηράκλειους θα διάλεγε και τους τραχύτερους μόχθους από αφροδίσια, τσιμπούσια και πούπουλα Σαρδαναπάλλεια. Να τι μπορείς στον εαυτό σου να δώσεις. Ο μόνος ο δρόμος σίγουρα μέσω αρετής γι’αδιατάραχτο διέρχεται βίο. Θειότητα ούτε έχεις καμία, αν υπάρχει μας φρόνηση, ω Τύχη, θεά που σε κάνουμε εμείς και σε θέτουμε εμείς στα ουράνια», σ. 154. Δες και Μπιλάλη Α.Β., Αθλητισμός, στην ημερ. εφημ. ΑΝΑΤΟΛΗ, 1995, [Σάββατο] 21 & [Κυριακή] 22 Ιανουαρίου, σ. 9, αρ.φ. 12556, ΄Αγιος Νικόλαος Κρήτης.
