Χριστοφόρου Ἐλ. Ἀρβανίτη, Προλεγόμενα ἠθικῆς οἰκο-θεολογίας στόν Ἅγιο Φραγκίσκο τῆς Ἀσσίζης, ἐκδ. ΠΟΥΡΝΑΡΑΣ, Θεσ/νίκη, 2003.
Ἡ μελέτη αὐτή ἐντάσσεται στό χῶρο τῆς Κοινωνιολογίας καί τῆς Κοινωνικής Ἠθικῆς τοῦ Χριστιανισμοῦ. Δέν ἀποτελεῖ βιογραφική προσέγγιση τῆς ζωῆς τοῦ Ἁγίου τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας, διότι θεωρεῖ ὅτι ἡ ὁποιαδήποτε προσέγγιση τῆς ζωῆς τοῦ Φραγκίσκου δέν θά πρέπει νά ἀποτελεῖ προσπάθεια ἀντικειμενοποίησης καί ἀπολυτοποίησης ἑνός προτύπου συμπεριφορᾶς, μέ πιθανή αὐτούσια μεταφορά του στήν παρούσα πραγματικότητα.
Κατά τό Φραγκίσκο, τό κοσμικό σύμπαν θά πρέπει νά γίνει ἀντιληπτό, ὡς συνοδοιπόρος τοῦ ἀνθρώπου, μέσα ἀπό μιά κατάσταση καθ’ὅλα ἐμπειρική. Αὐτή ἡ ἐμπειρία ταυτίζεται μέ τήν ἔννοια τῆς οἰκουμενικῆς ἀδελφικῆς ἀγάπης τῶν δημιουργημάτων, ὅπου ἡ ἁγιότητα ταυτίζεται μέ τό ἀνθρώπινο. Βασικό στοιχεῖο, μέ ἱστορικό περιεχόμενο, ἀποτελεῖ τό γεγονός ὅτι ἡ δράση του ξεπερνᾶ, κατά πολύ, τά ὅρια τῆς θεσμικῆς ἐκκλησίας, γιατί ὁ ἴδιος ἀντιλαμβάνεται, ὅτι ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο ἀποκαλύπτεται ὁ Θεός μπορεῖ νά ὑπάρχει καί ἐκτός τῶν ὁρίων, πού θέτει ἡ θεσμική ἐκκλησία.
Ἡ πρακτική του κινεῖται πάνω σέ μιά ὁριζόντια σημαντική: αὐτή τῆς ἀλληλεγγύης, τῆς κενωτικῆς ἀγάπης, τοῦ πάσχοντος δούλου, τῆς καθολικῆς ἀδελφότητας τῆς κτίσης. Ἡ παραβολή τῆς τελικῆς κρίσης, τοῦ ἀποκαλύπτει τό γεγονός τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ στήν ἱστορία, μέσα ἀπό τούς πάσχοντες ἀδελφούς. Ὁ ἔντονος ἐξουσιοκεντρισμός καί ὁ ἐρευνητικός σχολαστικισμός τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας, ἐκείνης τῆς περιόδου, δέν ἀποτελοῦν γιά τόν ἴδιο στοιχεῖα ἐπιβεβαίωσης τῆς εὐαγγελικῆς ταυτότητάς της καί γι’αὐτό ἀπορρίπτονται. Ὁ δυναμισμός τῆς ἀστικῆς τάξης ἀναγνωρίζει τήν ἀξία τοῦ ἀνθρώπου, ὡς ἄτομο καί προωθεῖ τήν ἀπεκκλησιοποίηση τῆς μεσαιωνικῆς κοινωνίας, ἐνῶ ἡ Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία «εὐτυχεῖ» νά ἔχει ὡς Πάπα τόν Ἰννοκέντιο ΙΙΙ, ὁ ὁποῖος κάνοντας ἰδεολογική χρήση τῶν σταυροφοριῶν κατορθώνει νά θέσει ὅλη τήν Εὐρώπη ὑπό τήν ἐξουσία του. Ὁ Φραγκίσκος βρίσκεται ἐξω ἀπό τά κινήματα τῶν Καθαρῶν, ἀλλά καί ἔξω ἀπό τίς ἐπιλογές κυριαρχίας τῆς θεσμικῆς ἐκκλησίας. Μένει ἐκτός γιατί θεωρεῖ ὅτι αὐτές οἱ ἐπιλογές ἤ ἰδεολογικοποιοῦν τόν Θεό ἤ τόν μετατρέπουν σέ χρηστικό ἐργαλεῖο ἐξουσίας. Γι’αὐτόν, τέτοιες ἐπιλογές ἀποτελοῦν κατάφορη παραβίαση τοῦ λόγου τῶν Μακαρισμῶν εἴτε ἀπό τήν ἐκκλησία εἴτε ἀπό τά κινήματα καθαρότητας.
Ἡ μεταστροφή τοῦ Φραγκίσκου ἀρχίζει μέσα ἀπό τή προσωπική του ἐπιλογή γιά προσέγγιση τῶν λεπρῶν καί συνεχίζεται μέσα ἀπό τήν ἐπαφή του μέ τούς φτωχούς. Ἀποκαλύπτει τό μεγαλεῖο τῆς ἀγάπης του γιά τόν Θεό, μέσα ἀπό τήν ἀγάπη του στό χῶρο τῶν ἀνθρωπίνων σχέσεων. Ἡ οὐτοπία του ἐπιδιώκει νά ἑνώσει πλούσιους καί φτωχούς, ἔχοντας ὡς πρότυπο τόν πτωχό καί Ἐσταυρωμένο Χριστό. Ἡ φτώχεια γίνεται γι’αὐτόν Κυρία τῶν Τιμῶν-Donna Poverta, ὅμως δέν ἰδεολογικοποιεῖται.
Θεολογικό, κοινωνικό καί οἰκολογικό ἐνδιαφέρον παρουσιάζει καί ἡ στάση τοῦ Φραγκίσκου ἔναντι τῆς φύσης, ὡς κτίσης τοῦ Θεοῦ καί ὡς χώρου κατοικίας τοῦ ἀνθρώπου. Τά κείμενα, ὅπως αὐτό τοῦ «Cantique des créatures», χρειάζονται μιά πιό ρεαλιστική προσέγγιση, παρ’ ὅτι εἶναι ἔντονα δοξολογικά. Τά κοσμικά στοιχεῖα διαφοροποιοῦνται ποιοτικά, μέ μιά διάταξη πού δέν περιλαμβάνει καί δέν ἀντιλαμβάνεται καμιά ἀντικειμενική ἤ ἐπιστημονική τάξη, καθώς ἐπίσης καί κανένα κοσμολογικό σύστημα. Ἀκόμη δέ, περισσότερο, κάποια ἀπό τά στοιχεῖα χαρακτηρίζονται ἀπό ποιότητες, οἱ ὁποῖες οὐσιαστικά δέν ἔχουν καμιά ἀντικειμενική ἀξία. Στόν Φραγκίσκο ἡ κοσμική διάσταση δέν διαχωρίζεται ἀπό τή πνευματική διάσταση τῆς ζωῆς του γιά κοινωνία μέ τόν Θεό. Ὅλη ἡ πρωτοτυπία καί ἡ γνησιότητα τῆς οἰκο-θεολογικῆς ἐμπειρίας του προέρχεται ἀπό τή σύνθεση αὐτῶν τῶν δύο διαστάσεων.
Μέ καταπληκτικό τρόπο ἐνσωματώνει, κατά τήν προσωπική του σχέση μέ τόν Ἰησοῦ, τή γοητεία πού ἐκπέμπουν μέ τή κοσμική τους θρησκευτικότητα οἱ πανθεϊστικές θρησκεῖες. Ἔτσι τά κοσμικά στοιχεῖα ἀποκαλοῦνται, ὅπως καί οἱ ἄνθρωποι, ἀδελφός ἤ ἀδελφή, γιατί ἡ σκέψη του προϋποθέτει τήν κοινή καί οἰκουμενική πατρότητα τοῦ Θεοῦ-Δημιουργοῦ.
Ἡ σκέψη καί ἡ πρακτική τοῦ Φραγκίσκου ὁδηγεῖ τό σύγχρονο ἄνθρωπο νά ἀναζητήσει καί νά ἀνακαλύψει τά ὅρια τῶν ἐπιλογῶν του καί νά ἀντιληφθεῖ τή μοναδικότητα τοῦ ἀνθρωπίνου ρόλου μέσα στόν κόσμο. Ὁ μεταμοντέρνος ἄνθρωπος καλεῖται νά μεταμορφωθεῖ σέ οἰκολόγο καί σέ οἰκοσοφό, ἑνώνοντας τή σοφία τοῦ Θεοῦ μέ τήν εἰκόνα τῆς σοφίας του καί τή σοφία τοῦ κόσμου.
Χριστόφορος Αρβανίτης
Δρ. Κοινωνιολογίας της Θρησκείας
