Ο ΕΚ ΒΡΥΟΥΛΛΩΝ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΗΣ ΜΟΝΑΧΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ*
Συμπληρώνονται φέτος ενενήντα χρόνια μιας από τις πιο τραγικές στιγμές της ιστορίας του Ελληνισμού, αυτής της Μικρασιατικής καταστροφής. Μια καταστροφή που άφησε βαθιές πληγές στη ρωμιοσύνη τόσο βαθιές που αν και πέρασαν τόσα χρόνια δε ξέρω αν κλείσουν ποτέ…. Χιλιάδες Έλληνες και χριστιανοί αναγκάστηκαν να αφήσουν τις από αιώνες πατρογονικές τους εστίες και να πάρουν το δρόμο του ξεριζωμού για τη μητροπολιτική Ελλάδα αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο αναζητώντας νέες πατρίδες…. Έτσι το θέλησαν αυτοί των οποίων τα συμφέροντα εξυπηρετούνταν κατ’ αυτό τον τρόπο αλλά και η τάση της εποχής για καθαρά εθνικά κράτη σε αντίθεση με τις πολυεθνείς αυτοκρατορίες του παρελθόντος που έσβηναν πια από το χάρτη! Κατέκλεισαν κυριολεκτικά ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο άνθρωποι κάθε ηλικίας από τα Μικρασιατικά παράλια, τον Πόντο, την Καππαδοκία, την Ανατολική Θράκη. Άνθρωποι φιλοπρόοδοι, εργατικοί, με έφεση στις τέχνες και τα γράμματα γεμάτοι με θέληση, υπομονή, επιμονή, ελπίδα! Γι’ αυτό άλλωστε όπου κι αν βρέθηκαν μπόλιασαν δημιουργικά τις τοπικές κοινωνίες που βρήκαν και εντάχθηκαν δυναμικά σ’ αυτές! Αυτοί οι ταλαιπωρημένοι, γυμνοί, πεινασμένοι και καθημαγμένοι άνθρωποι μπήκαν στο δρόμο της προσφυγιάς αφήνοντας πίσω τους Ιερά Σεβάσματα της πίστεως μας, σπίτια, αρχοντικά, μαγαζιά, επιχειρήσεις, περιουσίες κουβαλώντας όμως στις καρδιές τους Χριστό κι Ελλάδα και στα χέρια τους Ιερά Λείψανα και Άγιες Εικόνες!!! Ευλαβικό μνημόσυνο όλων αυτών των ανθρώπων επιτελεί η ενορία Κοιμήσεως Θεοτόκου Μασταμπά στους φιλόξενους χώρους της οποία είμαστε, ως ελάχιστο φόρο τιμής στους ανθρώπους που ήρθαν εδώ και έγιναν αιτία να δημιουργηθεί η ενορία αυτή και να δοξάζεται το όνομα του Τρισαγίου και Παναγίου Θεού!
Πρωταρχική μέριμνα των ευλαβών Μικρασιατών προσφύγων όπου κι αν βρέθηκαν στις νέες τους πατρίδες ήταν η ανέγερση Ιερών Ναών και Θυσιαστηρίων για να στεγάσουν την πίστη τους, να εναποθέσουν τους πνευματικούς θησαυρούς που έφεραν και να συνεχίσουν να αναβοούν την του Δικαίου Ιώβ δοξολογία: « Ο ΚΥΡΙΟΣ ΕΔΩΚΕ, Ο ΚΥΡΙΟΣ ΑΦΕΙΛΕΤΟ! ΕΙΗ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΚΥΡΙΟΥ ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟΝ ΑΠΟ ΤΟΥ ΝΥΝ ΚΑΙ ΕΩΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΟΣ!!» Με αυτά τα ίδια λόγια στα χείλη βρέθηκαν κι εδώ στην πόλη μας, το Ηράκλειο, οι εκ Μικράς Ασίας πρόσφυγες ζωντανεύοντας ξανά τις πόλεις και τα χωριά τους, Νέα Βρύουλλα, Νέα Αλάτσατα, Νέα Αλικαρνασσός, Νέες Κλαζομενές και άλλα. Μια περιοχή που δέχτηκε μεγάλο αριθμό προσφύγων ήταν και αυτή του Μασταμπά. Μόλις οι πρόσφυγες στάθηκαν στα πόδια τους η βαθιά Μικρασιάτικη τους ευσέβεια και πίστη τους ωθεί να χτίσουν Ναό! Η απόφαση ελήφθη! Οι περισσότεροι κάτοικοι της συγκεκριμένης περιοχής ήταν Βουρλιώτες και Αλατσατιανοί και συνεπώς ο νέος Ναός αφιερώνεται στην Παναγία την κοινή προστάτιδα και πολιούχο και των δύο. Η ανοικοδόμηση του Ιερού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Μασταμπά της γνωστής μας Παναγίτσας ήταν πλέον γεγονός! Περισσότερα βέβαια για το θέμα αυτό θα μας πει ο προϊστάμενος του Ναού αιδεσιμολογιώτατος π. Νικόλαος Πασχαλίδης. Μετά την αποπεράτωση των οικοδομικών εργασιών ο Ναός έπρεπε να εξοπλιστεί και να στολιστεί κατάλληλα και εδώ αρχίζει να εμπλέκεται ο εκ Βρυούλλων Μικράς Ασίας Αγιαννανίτης Μοναχός Αντώνιος του οποίου η ζωή και το έργο θα μας απασχολήσει στη συνέχεια.
Ο μοναχός Αντώνιος κατά κόσμον Ηλίας Ποδάρας γεννήθηκε στα Βουρλά της Μικράς Ασίας στις 20 Ιουλίου 1882 και εκοιμήθη στην Ιερά Σκήτη της Αγίας Άννης του Αγίου Όρους στις 20 Ιουλίου ξανά, ανήμερα δηλαδή, του προφήτου Ηλιού το έτος 1969.Γεννήθηκε δηλαδή όπως λέει και ο λαός μας με το όνομα του! Ο πατέρας του ονομαζόταν Ιωάννης και η μητέρα του Μαρία. Το επίθετο Ποδάρας δόθηκε περιπαικτικά από τους Τούρκους στον πατέρα του Ιωάννη γιατί είχε μεγάλα πέλματα ενδεχομένως λόγω πλατυποδίας. Μεγάλωσε μέσα σε μια πολύτεκνη και άκρως ευσεβή παραδοσιακή οικογένεια όπου έμαθε και τα πρώτα του γράμματα. Άγνωστο για ποιο λόγο ο πατέρας του αναχωρεί νωρίς και μόλις μεγάλωσαν λίγο τα παιδιά του για το Άγιο Όρος και μετά από λίγο γίνεται μοναχός στην Ιερά Σκήτη της Αγίας Άννης και συγκεκριμένα στην Ιερά Καλύβη του Αγίου Ευσταθίου. Από νωρίς ο νεαρός Ηλίας επισκέπτεται τακτικά το Άγιον Όρος προκειμένου να βλέπει τον πατέρα του. Το έτος 1906 σε ηλικία 24 ετών αποφασίζει τελικά να παραμένει κοντά στον πατέρα του και το επόμενο έτος 1907 σε ηλικία 25 ετών λαμβάνει το μοναχικό σχήμα μετονομαζόμενος σε Μοναχό Αντώνιο.
Γρήγορα ο ευθυτενής υψηλός καστανόξανθος νεαρός Αντώνιος αναδεικνύεται σε ένα καλό προκομμένο και υπάκουο μοναχό που όλοι οι συνασκητές του τον αγαπούν και τον σέβονται! Νύχτα κι ημέρα μελετά τα ιερά γράμματα και τα συγγράμματα των Αγίων Πατέρων με αποτέλεσμα παρά το γεγονός ότι δε σπούδασε σε κάποια σχολή να αποκτήσει ευφράδεια λόγου και με άνεση να μπορεί να ομιλεί περί της πίστεως μας εμφορούμενος από ευαγγελικό και πατερικό πνεύμα και παράδοση. Στην ησυχία της ερήμου ο κατά κοινή ομολογία των υπολοίπων μοναχών της Σκήτης, ήρεμός πράος και ευγενικός Αντώνιος εκτός από την νοερά προσευχή μαθαίνει να καλλιγραφεί και γίνεται ένας άριστος καλλιγράφος! Εκείνο όμως που με πολύ επιτυχία έμαθε ήταν η τέχνη της ιστορήσεως Ιερών Εικόνων. Ο Αντώνιος έγινε ένας ταλαντούχος αγιογράφος. Αυτό θα είναι και το διακόνημα- εργόχειρο του μέχρι τα βαθειά του γεράματα, μέσω του οποίου κερδίζει τα προς το ζην. Τα τελευταία μόνο χρόνια της ζωής που είχε μειωθεί πολύ το φως του εξαιτίας του σακχαρώδους διαβήτη αναγκαζόταν να παραχωρεί σε άλλους αγιογράφους μοναχούς την τελειοποίηση των προσώπων στις εικόνες που έφτιαχνε μέχρις ότου τελικά σταμάτησε εντελώς την αγιογραφία, αφού είχε δημιουργήσει ένα από τα πιο ενεργά εργαστήρια αγιογραφίας στον Άγιον Όρος .
Η τεχνοτροπία που ακολουθούσε στη ζωγραφική δεν ήταν η αυστηρή ασκητική βυζαντινή αλλά μια πιο λαϊκή ή μάλλον καλύτερα θα λέγαμε η γνωστή ρωσική-αναγεννησιακή που επικράτησε στο Άγιον Όρος αλλά και σε ολόκληρο τον ορθόδοξο χώρο από τα τέλη του 18ου αρχές του 19ου αιώνα και μέχρι τα μέσα του 20ουαιώνα εποχή κατά την οποία η τέχνη της εικονογραφίας άρχισε να επιστρέφει σιγά σιγά στην πατρώα βυζαντινή παράδοση. Το γεγονός ότι ζωγράφιζε ακολουθώντας τη συγκεκριμένη τεχνική έκανε τις εικόνες του πιο ζωντανές και να ομιλούν απευθείας στην καρδιά και το συναίσθημα των πιστών. Ως εκ τούτου ήταν περιζήτητες. Γρήγορα η φήμη του άρχισε να εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο και κυρίως ανάμεσα στα πολυάριθμα πλήθη των προσφύγων που είχαν εν τω μεταξύ εγκατασταθεί στη μητέρα Ελλάδα.
Ως μοναχός απέκτησε και υποτακτικούς. Ο πρώτος που μνημονεύεται είναι ο εκ Βρυούλλων επίσης Μικράς Ασίας μοναχός Ιωακείμ. Ο Ιωακείμ ταλαιπωρούνταν από ακάθαρτο πνεύμα. Όμως ο ενάρετος γέροντας του Αντώνιος με την νηστεία και προσευχή του δια της χάριτος του Χριστού τον θεράπευσε! Στη συνέχεια της ζωής του ο Ιωακείμ ήταν ένας ενάρετος και ευχάριστος στη επικοινωνία μοναχός που ακολουθούσε παντού τον γέροντα του και γι αυτό βρέθηκε και αρκετές φορές μαζί του στην Κρήτη. Επόμενος αναφέρεται ο Καρακαλλινός ιερομόναχος Ευμένιος ο οποίος υποτάχτηκε στον Αντώνιο στην πορεία της μοναχικής του ζωής και όχι εξ αρχής. Ο εν λόγω ιερομόναχος βρέθηκε μαζί με τον Αντώνιο στην Κρήτη το 1940-41 και τελικά έμεινε εδώ και εντάχθηκε στην αδελφότητα της Μονής Αρκαδίου όπου και τελείωσε τη ζωή του. Το έτος 1946 πήγε κοντά στο γέροντα ως υποτακτικός του ο Μικρασιατικής καταγωγής Ηρακλειώτης Ιωάννης Ροδίτης. Τον έκανε μοναχό δίνοντας του το όνομα Ευστάθιος του Αγίου του Κελλίου τους. Ο μοναχός Ευστάθιος Ροδίτης με την ευχή του γέροντα του ψάρευε με τη βάρκα του στις πέριξ του Αγίου όρους περιοχές συνεισφέροντας έτσι στα έξοδα του Κελλίου τους. Τελικά σκοτώθηκε σε τροχαίο ατύχημα στην περιοχή της Λαμίας.
Κατά τα δύσκολα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα συχνά πυκνά περιοδεύει τη Μακεδονία στηρίζοντας και ενισχύοντας τους Έλληνες Μακεδόνες προκειμένου να διατηρήσουν την Ελληνική τους συνείδηση. Ως γνήσιο τέκνο της Μητρός Εκκλησίας του Οικουμενικού μας Πατριαρχείου τάσσεται ανοιχτά εναντίων των λεγομένων Εξαρχικών ξεσκεπάζοντας τη Βουλγάρικη προπαγάνδα που κρυβόταν πίσω απ’ αυτούς! Το γεγονός ότι είναι με το μέρος των λεγομένων Πατριαρχικών το πλήρωσε ακριβά και με κίνδυνο της ζωής του. Υπέμεινε τα πάνδεινα από τους Βούλγαρους που τον συνέλαβαν όπως και χιλιάδες άλλοι αρχιερείς, ιερείς, και μοναχοί που είχαν λάβει ενεργό μέρος στον αγώνα για την επικράτηση των Πατριαρχικών και τη διατήρηση της Ελληνικής συνείδησης των Μακεδόνων.
Παρόλο που ο Αντώνιος αναχώρησε νωρίς για το Άγιον όρος φαίνεται να γνώρισε από κοντά τη φρίκη του ξεριζωμού και της προσφυγιάς από την πατρίδα του, εφόσον άγνωστο για πιο λόγο βρέθηκε εκεί κατά την τραγική εκείνη περίοδο του Ελληνισμού. Συλλαμβάνεται από τους Τούρκους και οδηγείται αιχμάλωτος στα Μοσχονήσια. Εκεί στην περιοχή Αγιασμάτι ρέμα, μαζί με πολλούς άλλους ρασοφόρους μπαίνει σε αγγαρεία αναγκάζοντας τους να σκάψουν τους λάκκους που θα έθαβαν ζωντανούς τους ίδιους αλλά και άλλους χριστιανούς. Καθόλη τη διάρκεια του απεχθούς έργου του προσευχόταν θερμά στην Υπεραγία Θεοτόκο την πολιούχο της γενέτειρας του Βουρλά αλλά και Εφόρου και Προστάτιδος του Αγιωνύμου Όρους. Ανεξήγητο πως, δια των Πρεσβειών της Υπεραγίας Θεοτόκου, οι Τούρκοι δεν τον ενταφιάζουν ζωντανό αλλά τον αφήνουν ελεύθερο σε αντίθεση με άλλο αγιορείτη μοναχό, τους λοιπούς κληρικούς και τον Μητροπολίτη Μοσχονησίων Αμβρόσιο.
Η οικογένεια του ερχόμενη στην Ελλάδα εγκαταστάθηκε στην Καισαριανή και στο Ηράκλειο. Αυτή ήταν και η αιτία που ο πατήρ Αντώνιος απέκτησε σχέση με την Κρήτη και το Ηράκλειο. Άρχισε να επισκέπτεται συχνά την πόλη μας προκειμένου να βλέπει τους συγγενείς του. Σχεδόν κάθε χρόνο μια φορά ήταν εδώ. Η μικρασιατική του καταγωγή, οι συχνές του επισκέψεις αλλά κυρίως η υψηλής τεχνικής εικόνες που έφτιαχνε δε διέλαθε της προσοχής των προσφύγων του Μασταμπά που έψαχναν να βρουν το κατάλληλο πρόσωπο προκειμένου να του αναθέσουν την κατασκευή των εικόνων του νεόδμητου Ιερού Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου εδώ στο Μασταμπά. Ακόμη υπάρχουν εικόνες του, που κοσμούν τον μικρό Ναό της Παναγίτσας και όχι μόνο! Εικόνες της Παναγίας και του Αγίου Οσιομάρτυρος Νεκταρίου του εκ Βρυουλλων δικά του έργα αλλά και πολλών άλλων Αγίων βρίσκονται σε αρκετούς ναούς του Ηρακλείου αλλά και αλλού. Ο Άγιος Κων/νος παλαιό κομήτηριο, ο Άγιος Γεώργιος Πόρου, η Ζωοδόχος Πηγή στη Σύλλαμο, η Ιερά Μονή Επανωσήφη, ο Άγιος Γεώργιος Νέας Ιωνίας, η Παναγία Καισαριανής είναι μερικοί απ’ αυτούς αλλά και πολλές οικίες μικρασιατών ανά το πανελλήνιο! Είχε αμέτρητη ευλάβεια στην Παναγία τη Βουρλιώτισσα και τον Οσιομάρτυρα Νεκτάριο!
Όπως έχω ήδη αναφέρει επισκεπτόταν συχνά πυκνά το Ηράκλειο για να βρεθεί κοντά στους αγαπημένους του συγγενείς και φίλους κυρίως την οικογένεια Ρούμελη. Εδώ στην Κρήτη τον βρήκε και η έλευση των γερμανών τον Μάιο το 1941 με αποτέλεσμα να εγκλωβιστεί εδώ για όλη τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Εκείνα τα δύσκολα χρόνια βρήκε κατάλυμα στα κτήματα της φιλικής του οικογένειας Ρούμελη στη Φοινικιά Ηρακλείου όπου έφτιαξε ένα μικρό καταφύγιο που έγινε όμως η σωτηρία για δεκαπέντε άτομα τα πέτρινα εκείνα χρόνια της κατοχής. Πολλές φορές βρέθηκε εκκλησιαζόμενος στο μικρό Ναό της Παναγίτσας του Μασταμπά και συμπροσευχόμενος με τον πατέρα Πλούταρχο Πιπερόπουλο τον πρώτο τακτικό εφημέριο του ναού. Κατά την ίδια περίοδο τον συναντάμε να φιλοξενείται για μεγάλο χρονικό διάστημα στην Ιερά Μονή Βροντησίου στις νότιες υπώρειες του Ψηλορείτη.
Έζησε όλη του τη ζωή ως ακριβής μοναχός που διέπονταν από βαθειά πίστη και ευλάβεια και ενάρετο βίο μέχρι και την οσιακή κοίμηση του που έγινε στη αγαπημένη του Σκήτη την Αγία Άννα στον Άγιον Όρος στις 20 Ιουλίου 1969 όπως ήδη ανέφερα στην αρχή. Εκεί και ετάφη και τα οστά του βρίσκονται μέχρι σήμερα στο οστεοφυλάκιο της Σκήτης. Κατέλειπε μνήμη οσίου και εναρέτου μοναχού στη Σκήτη του μέχρι τις μέρες μας! Ας έχομε την ευχή του και ας είναι αιωνία η μνήμη του μετά πάντων των προσφύγων κεκοιμημένων αδελφών μας είτε εν Μικρά Ασία είτε εν Ελλάδι, εξαιρέτως δε των μακαρίων και αοιδίμων κτητόρων του Ιερού Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μασταμπά Ηρακλείου. Αμήν!
Αρχιμανδρίτης Μεθόδιος Βερνιδάκης
Πρωτοσύγκελλος Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης
----------------------------------------------------------
(*) Ομιλία που εκφωνήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ιερού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Μασταμπά Ηρακλείου, την Κυριακή 14 Οκτωβρίου 2012, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της Ενορίας για τα 90 χρόνια από τον ξεριζωμό της Μ. Ασίας, την άφιξη των προσφύγων στην περιοχή και τη δημιουργία της Ενορίας.
